Ανακοινωθέντα

Καλωσορίζω στην Κύπρο τον Ευάνθη Βασιλείου, ο οποίος μαζί με τους συνεργάτες του, χωρίς καμία δόση υπερβολής, ήταν ο άνθρωπος, πέραν από ακαδημαϊκός, πέραν από επιστήμονας, ο οποίος ανέδειξε τη σημασία της Κύπρου στον ελλαδικό χώρο. Προσεγγίζει πάντοτε την Κύπρο ως μέρος του ευρύτερου Ελληνισμού. Ήμουν σίγουρος ότι αυτή η έκθεση θα ερχόταν και στην Κύπρο όπως και μελλοντικές δράσεις. Και θα ήθελα εκ μέρους της επίσημης πολιτείας να σε ευχαριστήσουμε για όλα αυτά που κάνεις για τον Κυπριακό Ελληνισμό.

Στις 27 Αυγούστου του 1922 τα τουρκικά στρατεύματα καταλαμβάνουν και στη συνέχεια πυρπολούν τη Σμύρνη, τη μοναδική πόλη της Μικράς Ασίας όπου οι Έλληνες έχουν πληθυσμιακή υπεροχή. Εκατοντάδες χιλιάδες Μικρασιάτες Έλληνες και Αρμένιοι που έχουν εκδιωχθεί από τα σπίτια τους παγιδεύονται στην προκυμαία, μεταξύ σφύρας και άκμονος, μεταξύ της φλεγόμενης πόλης και των μανιασμένων κυμάτων. Εκεί θα εκτυλιχθούν σκηνές Αποκάλυψης. Ακρότητες, σφαγές αμάχων, λεηλασίες, ένα σκηνικό μπροστά στο οποίο ακόμη και η κόλαση του Δάντη θα ωχριούσε.

Η καταστροφή της Μικράς Ασίας υπήρξε μια τεράστια ανθρωπιστική τραγωδία, ένα έγκλημα πολέμου του 20ού αιώνα. Υπολογίζεται ότι χρειάστηκε να χάσουν τη ζωή τους γύρω στις 150 με 200 χιλιάδες Μικρασιάτες Έλληνες προτού ευαισθητοποιηθούν οι ξένες δυνάμεις και αρχίσει η μεταφορά τους προς την Ελλάδα.

Μετά και την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης και την εκκένωση της ανατολικής Θράκης, σχεδόν ένα εκατομμύριο πρόσφυγες εισρέουν στη νησιωτική και ηπειρωτική Ελλάδα.

Η βίαιη εκρίζωση του Ελληνισμού από τη Μικρά Ασία, όπου η παρουσία του υπήρξε αδιάλειπτη διαμέσου των αιώνων, είχε πια συντελεστεί. Η αρχοντιά και η αίγλη του μικρασιατικού κόσμου θα μετατραπούν σε ατελείωτες ουρές από αντίσκηνα, που θα στηθούν πρόχειρα για να στεγάσουν τις μυριάδες κουρελιασμένες ψυχές.

Κάποιοι από αυτούς, γύρω στους 1700 Μικρασιάτες Έλληνες και Κύπριοι πρόσφυγες, σύμφωνα με τα στοιχεία που σώζονται, αν και ο πραγματικός τους αριθμός δεν είναι γνωστός, θα βρουν καταφύγιο στην Κύπρο. Με την περηφάνια, την αγέρωχη ψυχή που τους διακρίνει και το φιλοπρόοδο πνεύμα τους, αρετές που κανένας κατακτητής δεν μπόρεσε να τους αφαιρέσει, οι Μικρασιάτες θα καταφέρουν όχι μόνο να αναγεννηθούν μέσα από τις στάχτες αλλά και να συμβάλουν στην προκοπή της κυπριακής κοινωνίας, η οποία τους αγκάλιασε με θέρμη, όπως μαρτυρούν τα δημοσιεύματα της εποχής. Αρκετοί, μάλιστα, θα εργαστούν ως δάσκαλοι και θα συμβάλουν στην εδραίωση της ελληνικής παιδείας σε μια εποχή που η Κύπρος αποτελούσε βρετανική αποικία.

Εκατό ένα χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τη Μικρασιατική Καταστροφή. H έκθεση που εγκαινιάζουμε σήμερα τιμά την επέτειο αυτού του συνταρακτικού και δυστυχώς τραγικού οροσήμου στην ελληνική ιστορία, αναδεικνύοντας τον πολιτιστικό πλούτο της Μικράς Ασίας με έναν τρόπο ιδιαίτερο και πρωτότυπο, με την παρουσίαση των εκθεμάτων να περιστρέφεται γύρω από τη μουσική και το τραγούδι.

Η μουσική, κατά τον Πλάτωνα, έχει την ικανότητα να διεισδύει στα τρίσβαθα της ψυχής και να την κάνει δεκτική στην ευπρέπεια και την ομορφιά. Είναι η τέχνη που συνοδεύει τον άνθρωπο σε όλη του τη ζωή, από τα βρεφικά νανουρίσματα μέχρι τις νεκρώσιμες ακολουθίες ή όπως έχει πει ο Όσκαρ Γουάιλντ «είναι η τέχνη που είναι πιο κοντά στα δάκρυα και τη μνήμη». Δάκρυα ωστόσο όχι μόνο του θρήνου για τη συμφορά, για τον ξεριζωμό αλλά και δάκρυα αισιοδοξίας και ελπίδας. Αυτό ακριβώς είναι το χαρμόσυνο μήνυμα που στέλνει η έκθεση «Εικόνες και μουσικές των προσφύγων του ’22», του Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, η οποία φιλοξενείται στην Κύπρο από́ το Πολιτιστικό́ Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου, ένα μήνυμα ελπίδας!

Η μουσική αναδεικνύεται ως κινητήρια δύναμη των προσφύγων. Το τραγούδι ως πηγή κουράγιου για να ξαναχτίσουν τη ζωή τους από το μηδέν. «Μέσα στ’ αντίσκηνα έστηναν χορό και τραγουδούσαν και γλεντούσαν την προσφυγιά» μαρτυρούν οι Μικρασιάτες πρόσφυγες στο αφιέρωμα της ΕΡΤ «Προσφύγων Μνήμες».

Οι παράγκες και οι συνοικισμοί πλημμύριζαν κάθε βράδυ με μουσικές που λειτουργούσαν σαν βάλσαμο για τους Μικρασιάτες. Έτσι απάλυναν τον καημό τους για τη χαμένη Πατρίδα.

Την ίδια ώρα, η μουσική, όπως τεκμηριώνουν οι μαρτυρίες, αναδεικνύεται σε στοιχείο αναπόσπαστο της πολιτιστικής τους ταυτότητας. «Όλα τ’ άλλα τα είχαμε χάσει, το τραγούδι είχε σωθεί μέσα μας, το εμπεριείχαμε, δεν έπρεπε να το αφήσουμε να χαθεί κι αυτό.» Η μουσική αναφύεται και ως όργανο της μνήμης. Μέσα από τη μουσική παράδοση και τα δημοτικά τραγούδια, μαθαίνουμε για τα βιώματα των προγόνων μας.

Παράλληλα, η μουσική έχει τη δύναμη να μάς γεννά τόσο έντονα συναισθήματα που το σημάδι τους στη μνήμη παραμένει ανεξίτηλο, ξυπνά μνήμες που η λήθη του χρόνου προσπάθησε να «θάψει», αναγεννά τον πόθο και την ελπίδα που βρίσκεται στα βάθη της ψυχής μου.

Η μουσική των μικρασιατικών παραλίων, ιδιαίτερα αυτή της Σμύρνης, είναι από τα σπουδαιότερα κεφάλαια της ελληνικής μουσικής παράδοσης. Και αυτό γιατί από την αρχαιότητα η περιοχή υπήρξε η πλέον κοσμοπολίτικη, ένα κέντρο εμπορίου όπου μαζί με τα εμπορεύματα από όλες τις χώρες της Μεσογείου γινόταν και ανταλλαγή ιδεών και άυλων αγαθών, ένας χώρος πολιτισμικής όσμωσης. Όλος αυτός ο πλούτος, το συνταίριασμα διαφορετικών στοιχείων, οι επιρροές από Ευρωπαίους, Αρμένιους, Εβραίους, Πέρσες, Άραβες αντανακλάται στη μικρασιάτικη μουσική, καθιστώντας την ένα ξεχωριστό μωσαϊκό.

Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή και την εγκατάσταση των προσφύγων στην Ελλάδα μέσα από το σμίξιμο του σμυρνέικου και του πειραιώτικου, του λεγόμενου «μάγκικου» είδους, θα γεννηθεί ένα νέο είδος που θα μιλήσει σε πολλές καρδιές και θα αφήσει εποχή, κι αυτό δεν είναι άλλο, βεβαίως, από το ρεμπέτικο τραγούδι. Η «Μικρασιατική Σχολή του Ρεμπέτικου» ανέδειξε κορυφαίους μουσικούς και τραγουδιστές που κόσμησαν τη δισκογραφία του Μεσοπολέμου, ενώ και στην πατρίδα μας, στην Κύπρο, η ελληνική νησιώτικη δημοτική μουσική και η μικρασιατική παραδοσιακή εμπλούτισαν την αντίστοιχη κυπριακή.

Θέλω να αναφερθώ στο τι γίνεται σήμερα στην Ουκρανία, αλλά και τι έγινε στην Κύπρο, σε ένα ευρωπαϊκό έδαφος πολύ νωρίτερα από αυτά τα απαράδεκτα που συμβαίνουν στην Ουκρανία. Σήμερα, με θλίψη διαπιστώνουμε ότι συνεχίζουν να μαίνονται συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο, καθιστώντας την προσφυγιά ένα θέμα που παραμένει διαχρονικό και επίκαιρο. Με πόνο παρατηρούμε ότι μας έχει γίνει γνώριμο το βλέμμα αυτό των όπου γης ξεριζωμένων. Το βλέμμα όπου καθρεφτίζεται ο όλεθρος του πολέμου. Αυτού που προσμένει την επιστροφή. Το γνωρίζουμε πολύ καλά και στην Κύπρο. Οι Κύπριοι πρόσφυγες που πήραν μια χούφτα χώμα από τη γειτονιά τους για να φυτέψουν μια πορτοκαλιά οι Καραβιώτες και οι Μορφίτες, μια λεμονιά οι Λαπηθιώτες.

Θα ήθελα να απευθύνω θερμά συγχαρητήρια και ευχαριστίες στους διοργανωτές, σε όλους τους συντελεστές, το Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, το Πολιτιστικό́ Ίδρυμα της Τράπεζας Κύπρου. Είμαι βέβαιος ότι η Έκθεση θα προσφέρει στους επισκέπτες μια μοναδική εμπειρία μάθησης και πραγματικής επαφής με τις ρίζες και την ιστορία μας, που δεν μπορούν να αποτυπώσουν τόσο γλαφυρά τα βιβλία στη σχολική ή την πανεπιστημιακή αίθουσα.

(ΡΜ/ΙΣ)