Ανακοινωθέντα

Καταρχάς, θα ήθελα να σας ευχαριστήσω για την πρόσκληση που μου απευθύνατε να συμμετάσχω στις εργασίες του 20ού Cyprus Summit, για να συζητήσω με τα άλλα μέλη του πάνελ για το πως οι τέχνες και ο πολιτισμός συμβάλλουν στη διατήρηση της μνήμης της Ιστορίας, με αφορμή τη φετινή, θλιβερή επέτειο των 50 χρόνων από την τουρκική εισβολή στο νησί μας.  

Η διατήρηση της μνήμης των κατεχομένων εδαφών μας αποτελεί κορυφαία πράξη εθνικής ευθύνης και υποχρέωσης της Κυβέρνησης, αλλά και κάθε ενός από εμάς ξεχωριστά. Αν και το Υφυπουργείο Πολιτισμού ιδρύθηκε μόλις το 2022, τα επιμέρους Τμήματα, από τα οποία απαρτίζεται, δηλαδή το Τμήμα Αρχαιοτήτων, το Τμήμα Σύγχρονου Πολιτισμού, τέως Πολιτιστικές Υπηρεσίες, και η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας διαχρονικά συνέβαλαν με τον δικό τους τρόπο στη διατήρηση της μνήμης των κατεχόμενων εδαφών μας, αλλά και της άυλης και υλικής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Επειδή ο χρόνος που έχουμε για αυτή την παρέμβαση είναι περιορισμένος, επέλεξα να κάνω μια σύντομη αναφορά σε κάποιες δραστηριότητες που γίνονται διαχρονικά, αλλά και σε κάποιες που διοργανώσαμε φέτος, με αφορμή την θλιβερή επέτειο των 50 χρόνων από την παράνομη τουρκική εισβολή.

Ίσως η δράση που είχε τη μεγαλύτερη απήχηση στον κόσμο ήταν το Συμμετοχικό Έργο Τέχνης «ΝΗΜΑΤΑ», που εστίασε στις πορείες των προσφύγων από την πόλη/χωριό καταγωγής  τους(πριν το 1974), στην πόλη ή χωριό που βρέθηκαν να κατοικούν σήμερα λόγω της εισβολής. Συγκεκριμένα, ο κάθε πρόσφυγας κλήθηκε να συμμετάσχει στη διαμόρφωση ενός τρισδιάστατου ξύλινου χάρτη της Κύπρου, όπου υπήρχαν χαραγμένα τα ονόματα όλων των χωριών και πόλεων, και στον οποίο σημείωσε με νήματα την προσωπική του πορεία από τον τόπο καταγωγής του το 1974 μέχρι τον τόπο κατοικίας του σήμερα.  Οι ανάγλυφοι χάρτες που δημιουργήθηκαν από το CYENS καλύφθηκαν με νήματα που έδειχναν, όχι μόνο τον δρόμο της προσφυγιάς, αλλά και τον δρόμο της επιστροφής.

Στο Μουσείο Κώστα Αργυρού παρουσιάστηκε η έκθεση αφιέρωμα στο έργο του ναϊφ ζωγράφου Μιχαήλ Κάσσιαλου, ο οποίος εκδιώχθηκε από την Άσσια, έχοντας δεχτεί τη σωματική βία των Τούρκων εισβολέων. Μέσα από τα έργα του Κάσσιαλου, αλλά και του ίδιου του Κώστα Αργυρού ο επισκέπτης έβλεπε στοιχεία της καθημερινής ζωής της αγροτικής Κύπρου πριν το 1974, ενώ τα έργα άλλων καλλιτεχνών που συμπεριλήφθηκαν σε αυτή, καθώς και τα πολυάριθμα φωτογραφικά, βιντεοσκοπημένα και ηχητικά ντοκουμέντα της περιόδου παρουσίαζαν την τραγωδία και τις επιπτώσεις του πολέμου.

Εξίσου σημαντική δράση ήταν η παραγωγή του ντοκιμαντέρ «Skammata» από το Τμήμα Αρχαιοτήτων, το οποίο σκηνοθέτησε η Δανάη Στυλιανού. Στην ταινία ξένοι και Κύπριοι αρχαιολόγοι μοιράστηκαν τις προσωπικές τους αναμνήσεις από το καλοκαίρι του 1974, αντανακλώντας το συλλογικό τραύμα του πολέμου, αλλά και τις επιπτώσεις του στην κυπριακή αρχαιολογία. Μέσα από την αφήγησή τους, όμως, αναδύεται ένα μήνυμα ειρήνης και μια σταθερή αντιμιλιταριστική στάση, καλώντας τους θεατές να προβληματιστούν σχετικά με τις συνέπειες των συγκρούσεων και μεταδίδει την ελπίδα για συμφιλίωση.

Ακόμα μια ιδιαίτερα πετυχημένη δράση του Τμήματος Αρχαιοτήτων που συνέβαλε στο να κρατήσουμε την μνήμη των κατεχομένων ζωντανή, θεωρώ ήταν και η έκθεση υδατογραφιών με τίτλο «In the same Place» τη Κατερίνας Αταλίδου. Κάθε υδατογραφία παρουσίαζε το τοπίο ή τον αρχαιολογικό χώρο που βρέθηκε το συγκεκριμένο αντικείμενο, δίπλα από το οποίο ήταν τοποθετημένη και συνοδευόταν από προσωπικές αφηγήσεις της Κατερίνας, που οδηγούσαν τον επισκέπτη στα μονοπάτια και τα μέρη που επισκέφτηκε και κατέγραψε η ίδια στο κατεχόμενο τμήμα του νησιού: την Καρπασία, την Αμμόχωστο, το Ριζοκάρπασο, το Λεονάρισο, το Λευκώνικο, το Μπελλαπαΐς, την Κυθραία, την Κερύνεια, τη Λάπηθο, την Ακάνθου, την Πέτρα του Λιμνίτη, το Βουνί, την Αγία Ειρήνη, την Έγκωμη.

Ίσως όμως η πιο σημαντική και κρίσιμη δράση του Τμήματος Αρχαιοτήτων διαχρονικά είναι οι προσπάθειες που κάνει για τον επαναπατρισμό αρχαιολογικών και εκκλησιαστικών αντικειμένων που λεηλατήθηκαν και διακινήθηκαν παράνομα ως αποτέλεσμα της εισβολής του 1974. Η παράνομη διακίνηση αρχαιοτήτων και άλλων έργων τέχνης είναι ένα παγκόσμιο ζήτημα, ιδιαίτερα διαδεδομένο σε περιοχές που πλήττονται από συγκρούσεις, όπως συνέβηκε στην Κύπρο το 1974. Είναι ένα έγκλημα που απογυμνώνει τους ανθρώπους από τον πολιτισμό, την ταυτότητα και την ιστορία τους, διακόπτοντας τη σύνδεση μεταξύ των κοινοτήτων και της κληρονομιάς τους. Σημαντική βοήθεια στην επίτευξη των επαναπατρισμών προσφέρουν τα ερευνητικά προγράμματα του Τμήματος, μέσα από τα οποία ψηφιοποιούνται τα αρχεία του, αλλά και τα ευρήματα από ανασκαφές στις κατεχόμενες περιοχές που φυλάσσονται στις αποθήκες του Κυπριακού Μουσείου. Παράλληλα, το Τμήμα συνεργάζεται με τη Δικοινοτική Επιτροπή για την Πολιτιστική Κληρονομιά, η οποία έχει αναλάβει το δύσκολο έργο της αποκατάστασης θρησκευτικών κυρίως μνημείων στα κατεχόμενα.

Περαιτέρω, το Υφυπουργείο Πολιτισμού, αναγνωρίζοντας την εξαιρετική σημασία της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς μας, που λειτουργεί ως μαρτυρία της συνέχισης και της συνοχής του πολιτισμού μας και μεταδίδει την ιστορική μας μνήμη, στηρίζει τις δράσεις της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας, οι οποίες έχουν ως στόχο τη μετάδοση των παραδοσιακών τεχνικών χειροτεχνίας στην επόμενη γενιά, μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων. Η Υπηρεσία, άλλωστε, προσέφερε στέγη σε πολλούς παραδοσιακούς τεχνίτες μετά την εισβολή και συνέβαλε τα μέγιστα στην καταγραφή της τέχνης τους.

Εξίσου σημαντικός είναι και ο ρόλος της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής της UNESCO, η οποία συνεργάζεται με κοινότητες και φορείς για την εγγραφή στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, αλλά και στον διεθνή Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο για τη Διαφύλαξη της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας. Αξίζει να σημειώσουμε ότι πολλά από αυτά τα στοιχεία συνδέονται με χωριά και κοινότητες της κατεχόμενης γης μας.

Δεν έχω τον χρόνο να αναφερθώ στη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία, η οποία έχει εμπνευστεί από τα γεγονότα του 1974 και από το τραύμα του πολέμου. Βιβλία, ποιήματα, μουσικές συνθέσεις, τραγούδια, ζωγραφικοί πίνακες, αλλά και όλα τα μνημεία που έχουν στηθεί τα τελευταία πενήντα χρόνια, όλα μαζί συμβάλλουν στη διατήρηση της μνήμης – αυτός εξάλλου είναι και ο ρόλος τους όπως μαρτυρεί η ετυμολογία της λέξης «μνημείο». Συμβάλλουν επίσης στην παρηγοριά και στην επούλωση των πληγών, ενώ βοηθούν στη συμφιλίωση και σύνδεση όλων των Κυπρίων μέσα από την καλλιτεχνική δημιουργία και την κοινή πολιτιστική ταυτότητα.

Η τέχνη και ο πολιτισμός αποτελούν αναμφίβολα ισχυρό μέσο υπόμνησης της ιστορίας κάθε λαού. Με ενδιαφέρον θα ακούσω τις τοποθετήσεις των συνομιλητών μου,  με τους οποίους είμαι βέβαιη  θα έχουμε μια  ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα συζήτηση. Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω τους διοργανωτές που μας δίνουν το βήμα και που εντάσσουν τον πολιτισμό ανάμεσα σε όλα τα άλλα θέματα που εξετάζει το φετινό Cyprus Summit.

(ΕΚ/ΕΑθ)