Ανακοινωθέντα

Αποτελεί τιμή για εμένα να βρίσκομαι σήμερα εδώ, σε αυτή την εκδήλωση μνήμης και οφειλόμενης τιμής προς όλους εκείνους που νοσηλεύτηκαν και άφησαν την τελευταία τους πνοή στο πρώην Σανατόριο Κυπερούντας, παλεύοντας με τη φυματίωση.

Η φυματίωση, η οποία εύστοχα είχε χαρακτηριστεί ως η «μάστιγα του αιώνα», είναι μία μεταδοτική, μολυσματική ασθένεια. Από τα αρχαία χρόνια ο Ιπποκράτης, παρακολουθώντας την πορεία ασθενών του που νοσούσαν από φυματίωση, αναφερόταν σε αυτή χρησιμοποιώντας τον όρο «φθίσις», δηλαδή σωματική φθορά.

Το 1882 ο Γερμανός επιστήμονας Robert Koch ανακαλύπτει το αίτιο της φυματίωσης, το Mycobacterium tuberculosis, ανοίγοντας τον δρόμο για τη διάγνωση και τη φαρμακευτική αντιμετώπιση της νόσου. Το 1921 ανακαλύπτεται το εμβόλιο έναντι της φυματίωσης και ακολούθως τα κύρια πρωτεύοντα αντιφυματικά φάρμακα. Η πρώτη αποτελεσματική φαρμακευτική αγωγή εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1950. Μέχρι τότε η φυματίωση σκόρπιζε τον θάνατο σιωπηλά και ανελέητα. Το μοναδικό «φάρμακο» ήταν ο καθαρός αέρας, η ηλιοφάνεια και η απομόνωση.

Το πρώτο σανατόριο στην Κύπρο λειτούργησε το 1909 στον Πεδιαίο με μόλις 3 κλίνες. Ακολούθησε το 1926 το Σανατόριο Αθαλάσσας με δυναμικότητα 50 κλινών. Το Σανατόριο της Κυπερούντας λειτούργησε το 1942 με 100 κλίνες και ήταν το μεγαλύτερο, αλλά και το πλέον οργανωμένο σανατόριο στην Κύπρο. Την εποχή εκείνη δεν υπήρχαν αποτελεσματικά φάρμακα για τη θεραπεία της φυματίωσης, για αυτό και η επιλογή της τοποθεσίας ανέγερσης του σανατορίου ήταν πολύ σημαντική.

Η τοποθεσία έπρεπε να διαθέτει άριστες κλιματολογικές συνθήκες για την ανάρρωση των ασθενών. Υπήρξαν όμως και αστάθμητοι παράγοντες στην ανεύρεση της κατάλληλης τοποθεσίας για την ανέγερση του σανατορίου, όπως η αντίδραση των κατοίκων της περιοχής. Αρχικά είχαν επιλεγεί άλλες τοποθεσίες, αλλά η έντονη αντίδραση των κατοίκων απέτρεπε την ανέγερσή του. Τελικά, το σανατόριο κτίστηκε στη σημερινή τοποθεσία με τη βοήθεια του τότε κοινοτάρχη Κυπερούντας Γεώργιου Φάκα, ο οποίος υπέγραψε για την ανέγερσή του. Την απόφαση του αυτή πλήρωσε με την παύση του από το αξίωμα του κοινοτάρχη, αφού αυτό αξίωσαν οι συγχωριανοί του. Το σανατόριο όμως λειτούργησε.

Η προκατάληψη, η άγνοια και ο φόβος υπήρχαν διάχυτα στους κατοίκους της Κυπερούντας, οι οποίοι απέφευγαν να πλησιάσουν το σανατόριο, ενδεικτικά του φόβου, αλλά και ίσως της απέχθειας που είχαν, όχι μόνο για τους φυματικούς ασθενείς, αλλά και για τους εργαζόμενους σε αυτό. Οι λόγοι αυτοί καθιστούσαν την εξεύρεση προσωπικού για το σανατόριο πολύ δύσκολη έως αδύνατη μερικές φορές. Πλησίον του σανατορίου είχε ανεγερθεί κτήριο, ο «οίκος νοσηλευτών» όπου διέμενε το προσωπικό του σανατορίου.

Το Σανατόριο Κυπερούντας λειτούργησε ως καταφύγιο, χώρος ελπίδας, αλλά και σιωπηλός μάρτυρας του ανθρώπινου πόνου. Η απομόνωση, απαραίτητη για την προστασία της δημόσιας υγείας, συνοδευόταν τις περισσότερες φορές από βαθύ κοινωνικό στίγμα. Οι φυματικοί ήταν αποκομμένοι από την κοινωνία και τις οικογένειες τους.

Το 1943, λόγω της αντίδρασης των κατοίκων της Κυπερούντας και του Αμιάντου που δεν ήθελαν να θάβονται οι ασθενείς που απεβίωναν από τη φυματίωση στα κοιμητήρια των χωριών τους, αλλά και λόγω της άρνησης των συγγενών των φυματικών να παραλάβουν τους σωρούς τους, φοβούμενοι τον κοινωνικό στιγματισμό, κτίστηκε το ειδικό κοιμητήριο για τους φυματικούς ασθενείς που απεβίωναν στο σανατόριο. Ένας χώρος ιερός, φορτισμένος με ιστορία και σιωπηλές αφηγήσεις ζωών που κόπηκαν πρόωρα. Ένα νεκροταφείο 100 τετραγωνικών μέτρων, κρυμμένο στο δάσος, ξεχασμένο από τους ανθρώπους. Ένας τόπος μνήμης, που αξίζει τον σεβασμό μας.

Η ταφή συνήθως γινόταν από τον ιερέα της Κυπερούντας, παρουσία ενός νοσηλευτή και των δύο κηπουρών του σανατορίου που άνοιγαν τον τάφο. Οι συγγενείς τους, τους εγκατέλειπαν στο σανατόριο. Λόγω δεισιδαιμονιών και προκατάληψης, δεν τους επισκέπτονταν ποτέ και δεν παρευρίσκονταν στην ταφή τους. Οι περισσότεροι είχαν ταφεί χωρίς σταυρούς και ονόματα. Σήμερα, στα μνήματα υπάρχουν μόνο έξι σταυροί, στους οποίους αναγράφονται κάποια ονόματα που πιθανότατα να μην ήταν τα δικά τους. Ανάμεσα τους ο σταυρός του μικρού αγοριού, του «Τίτου» που γεννήθηκε τον Οκτώβρη του 1944 και έφυγε από τη ζωή τον Αύγουστο του 1947 σε ηλικία μόλις 3 ετών.

Το κοιμητήριο εγκαταλείφθηκε στις αρχές της δεκαετίας του ’60. Για χρόνια παρέμενε ξεχασμένο. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό ότι πρόσφατα έχει ανακαινιστεί και έχει γίνει διόρθωση και βελτίωση του μονοπατιού που οδηγεί σε αυτό, με πρωτοβουλία των Αρχών και σε συνεργασία με την Τοπική Κοινότητα, αποκαθιστώντας την ιστορική του αξία και τη θέση του ως σύμβολο τιμής και συλλογικής μνήμης αυτών που η κοινωνία αποστρεφόταν, αδίκησε και εγκατέλειψε.

Το Σανατόριο Κυπερούντας αποτελεί κομμάτι της ιστορίας της Ιατρικής του νησιού μας. Κατά καιρούς, εκτός των ασθενών με φυματίωση, νοσηλεύτηκαν και ασθενείς με αναπνευστικά ή στηθικά νοσήματα, εργαζόμενοι στα μεταλλεία και άλλοι. Το 1974 το σανατόριο μετατράπηκε σε Περιφερειακό Νοσοκομείο Κυπερούντας. Από τον Μάιο του 2019 μετονομάζεται σε Νοσοκομείο Τροόδους, ανακαινίζεται και αναβαθμίζεται.

Η Κλινική Φυματίωσης του Νοσοκομείου Τροόδους έχει αναβαθμιστεί, ενισχύοντας τη συνεχή προσπάθεια για έλεγχο, πρόληψη και θεραπεία της νόσου. Πρόκειται για μια ξεκάθαρη ένδειξη της σημασίας που δίνει η Κυπριακή Δημοκρατία στη διατήρηση και ενίσχυση των υπηρεσιών δημόσιας υγείας, ιδιαίτερα σε τομείς που συνδέονται με την ιστορική και επιδημιολογική μας πορεία.

Στην Κύπρο, η πρόληψη και ο έλεγχος των λοιμωδών νοσημάτων αποτελούν σημαντικό τομέα της δημόσιας υγείας. Η κατάταξη της Κύπρου μεταξύ των χωρών με τη χαμηλότερη ετήσια καταγραφή νέων περιστατικών φυματίωσης παγκοσμίως αποδίδεται στις δράσεις πρόληψης, έγκαιρης και αποτελεσματικής διάγνωσης και αντιμετώπισης της φυματίωσης, στις οποίες το Υπουργείο Υγείας επενδύει.

Παρόλα αυτά, 143 χρόνια μετά την ανακάλυψη της αιτίας της φυματίωσης και των μετέπειτα σπουδαίων εξελίξεων στη διαγνωστική και θεραπευτική προσέγγιση της νόσου, η φυματίωση εξακολουθεί να αποτελεί απειλή για την παγκόσμια υγεία. Η αυξημένη μετανάστευση, η φτώχεια, οι κοινωνικοοικονομικοί παράγοντες, η διαβίωση σε ιδρύματα, η επιδημία του AIDS, η μη συμμόρφωση στη θεραπεία ατόμων που νοσούν, η πολυανθεκτική και η εκτεταμένη ανθεκτική φυματίωση αποτελούν τις κύριες αιτίες για την αύξηση της φυματίωσης σε παγκόσμιο επίπεδο.

Κυρίες και κύριοι,

Σήμερα δεν τιμούμε μόνο αυτούς που δεν τα κατάφεραν να νικήσουν τη φυματίωση. Τιμούμε την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Τη δύναμη εκείνων που βίωσαν τον αποκλεισμό και τον πόνο σιωπηλά με καρτερικότητα και υπομονή. Την ανάγκη της κοινωνίας μας να μην ξεχνά. Να μην επιτρέπει τον στιγματισμό. Ας κρατήσουμε ζωντανή τη μνήμη τους. Όχι μόνο με λόγια, αλλά με πράξεις αλληλεγγύης, πρόληψης, φροντίδας και σεβασμού για τον κάθε άνθρωπο που δοκιμάζεται.

Αιωνία τους η μνήμη.

(ΓΣ/NZ)