Ανακοινωθέντα

Είναι με ιδιαίτερη ικανοποίηση που σας καλωσορίζω σήμερα προσωπικά αλλά και εκ μέρους του Εξοχότατου Προέδρου της Βουλής των Ελλήνων κ. Βούτση στο συνέδριο, το οποίο συνδιοργανώνεται από κοινού μεταξύ Βουλής των Αντιπροσώπων και Ιδρύματος της Βουλής των Ελλήνων για τον Κοινοβουλευτισμό και τη Δημοκρατία, με θέμα: «Προεδρική Δημοκρατία vs Προεδρευόμενης Κοινοβουλευτικής Δημοκρατίας».

Η παρουσία όλων εσάς, διακεκριμένων ακαδημαϊκών και νομικών αλλά και ενδιαφερόμενων πολιτών, όχι μόνο τιμά την κυπριακή Βουλή αλλά διαγράφει ξεκάθαρα και εκ προοιμίου την εποικοδομητική κατάθεση εισηγήσεων και θέσεων όπως και την ανταλλαγή απόψεων που είμαι βέβαιος ότι θα ακολουθήσει για το διαχρονικά επίκαιρο και πάντα ενδιαφέρον ζήτημα της Δημοκρατίας ως πολιτειακού συστήματος διακυβέρνησης, ειδικότερα, δε, των διάφορων εκφάνσεων και εκφράσεων αυτού στις σύγχρονες κοινωνίες.

Ιδιαίτερη όμως χαρά και ύψιστη τιμή προσδίδει στη σημερινή εκδήλωση η παρουσία του Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, μίας εξέχουσας στον δημόσιο βίο προσωπικότητας, ενός εγνωσμένου κύρους καταξιωμένου νομικού και ακαδημαϊκού στον τομέα του Δημοσίου Δικαίου, ο οποίος με περισσή ευγένεια και προθυμία απεδέχθη την πρόσκληση να παραστεί και να προσφωνήσει τη σημερινή εκδήλωση, καταδεικνύοντας  εμπράκτως τους στενούς αδελφικούς δεσμούς που συνδέουν τα δύο κράτη σε όλα τα θεσμικά επίπεδα, και για τούτο τον ευχαριστώ θερμά. 

Ιδιαίτερες ευχαριστίες επίσης στον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας κ. Νίκο Αναστασιάδη, ο οποίος με την υψηλή παρουσία του τιμά τη σημερινή εκδήλωση και ο οποίος υπό την ιδιότητά του ως πρώην βουλευτής αλλά και νυν Πρόεδρος μίας κατ’ εξοχήν Προεδρικής Δημοκρατίας, είναι βαθύς γνώστης των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και ιδιοτυπιών του συγκεκριμένου πολιτειακού συστήματος.

Κυρίες και κύριοι,

Στη διαδρομή των οργανωμένων μορφών άσκησης εξουσίας ανά τους αιώνες, το «άριστο πολίτευμα» ή άλλως η «άριστη Πολιτεία» του Αριστοτέλη δεν ήταν και δεν είναι παρά ό,τι σήμερα, χωρίς δεύτερη σκέψη, αποκαλείται «Δημοκρατία»^· εκείνο το πολιτικό σύστημα, στο οποίο η γνώμη των πολλών είναι πιο σημαντική από τη γνώμη του ενός, και ακόμη εκείνο το πολίτευμα στο οποίο η εξυπηρέτηση του γενικού συμφέροντος προϋποθέτει αφενός, την κυριαρχία του νόμου και αφετέρου, τη θεμελίωση της κρατικής εξουσίας στη βούληση του λαού. 

Η «Δημοκρατία» ως τρόπος άσκησης εξουσίας  - με κριτήριο κατά τον μέγα διαφωτιστή Montesquieu ποιοτικό και όχι αριθμητικό – κριτήριο σθεναρά αντιτασσόμενο στο αριθμητικό και αντιστρεφόμενο από τον ίδιο υπό διττή έννοια, ήτοι κατά τρόπο που η εξουσία να μην ασκείται από τον έναν και μάλιστα κατά τρόπο ολότελα διαφορετικό κάθε φορά, αλλά είτε ο ένας, είτε οι ολίγοι, είτε οι πολλοί, να ασκούν την εξουσία κατά τρόπο παρεμφερή και το κυριότερο υπό συνθήκες ελευθερίας και ανεξαρτήτως του αριθμού των φορέων της κυρίαρχης εξουσίας, αποτελεί ουσιαστικά την πεμπτουσία του σημερινού συνεδρίου, στο τέλος του οποίου είμαι βέβαιος ότι περίτρανα θα καταδειχθεί ότι ανεξαρτήτως της όποιας τυπολογίας, ένα και μόνο πρέπει να είναι το ζητούμενο. Και τούτο δεν μπορεί παρά να είναι η επιζητούμενη κατά τον Montesquieu «πολιτική ελευθερία» και «μετριοπάθεια» που πρέπει να διέπουν την άσκηση της κυρίαρχης κρατικής εξουσίας οποιοδήποτε κι αν είναι το πολίτευμα, Προεδρική ή Προεδρευόμενη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία.  Γιατί, αναντίλεκτα, κοινωνίες στις οποίες ενσυνείδητα αφέθηκε να εκκολαφθούν ψήγματα δεσποτισμού και απολυταρχικών στοιχείων, κράτη στα οποία τη μετριοπάθεια υποκατέστησε η αλαζονεία της εξουσίας και ο φόβος, και όπου στη σφαίρα του πολιτικά παραδεκτού εμφιλοχώρησε η άσκηση της απόλυτης κυριαρχίας του ενός, ολέθριες και δραματικές υπήρξαν οι συνέπειες.  Άλλωστε, πέραν της όποιας τυπολογίας, είτε αυτή είναι η αριστοκρατία και η «Πολιτεία» του Αριστοτέλη είτε το αβασίλευτο πολίτευμα, η μοναρχία ή η δεσποτεία του Montesquieu, η αναζήτηση της πολιτικής ελευθερίας υπήρξε πάντοτε το ζητούμενο και στο ίδιο πλαίσιο, η καταδίκη κάθε μορφής δεσποτισμού και τυραννίας, όπως κι αν τα φαινόμενα αυτά ερμηνεύονται στη σύγχρονη πραγματικότητα. 

Κυρίες και κύριοι,

Από την Εκκλησία του Δήμου του 5^ου αιώνα π.Χ. και την άμεση συμμετοχική δημοκρατία της αρχαίας Αθήνας, με κύριο γνώρισμα την απαίτηση για συμμετοχή όλων των πολιτών στη δημοκρατική συνέλευση της Πνύκας όπως και τη διασφάλιση της ισότητας λόγου και ελευθερίας έκφρασης γνώμης αδιακρίτως για όλους ανεξαιρέτως τους συμμετέχοντες πολίτες· από τον οστρακισμό ως αντίβαρο σε κάθε μορφή τυραννίας, την αναζήτηση εκ μέρους του Σταγειρίτη Στοχαστή και Φιλοσόφου της «αληθούς πολιτείας» και του αναγκαίου για την ομαλή λειτουργία του πολιτεύματος σεβασμού προς τον νόμο, από τις διαμάχες του Μεσαίωνα· από τη διακήρυξη δικαιωμάτων της Magna Charta και τη γέννηση του κοινοβουλευτισμού στην Αγγλία του 12^ου αιώνα, όπως και την ανά τους αιώνες πορεία αναζήτησης τρόπων έκφρασης της λαϊκής κυριαρχίας σε συνθήκες ειρήνης, ευημερίας και σεβασμού των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που οι πλείστες των σύγχρονων κοινωνιών και κρατών απολαύουν σήμερα ως αταλάντευτη πραγματικότητα, η πορεία υπήρξε μακρά και ακανθώδης. 

Στη μακρά αυτή πορεία προς τη μετεξέλιξη της «άριστης Πολιτείας» του Αριστοτέλη στη σύγχρονη τυπολογία των επικρατησάντων τελικά πολιτικών συστημάτων και στην εμπέδωση της έμμεσης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας ως συνιστώσας των σύγχρονων δημοκρατικών κρατών, αδιαμφισβήτητης σημασίας υπήρξε επίσης ο κατά τους Montesquieu και Locke «αναγκαίος μερισμός της κυρίαρχης εξουσίας σε αμοιβαία ισορροπούμενους φορείς».  Με άλλα λόγια, η διάκριση των εξουσιών, αυστηρή ή/και λιγότερο αυστηρή, εκείνη δηλαδή η θεμελιώδης Αρχή η οποία αποτελεί τη βάση κάθε σύγχρονου δημοκρατικού κράτους και η οποία διασφαλίζει ότι, ναι μεν η νομοθετική, η εκτελεστική και η δικαστική εξουσία αποτελούν θεσμούς και όργανα του ενός και μόνον κράτους, ταυτόχρονα όμως ένα ισχυρό σύστημα ελέγχου και ισορροπιών (checks and balances) βρίσκεται σε ισχύ στο κράτος δικαίου, ως μέσου εξισορρόπησης εξουσιών και πάταξης κάθε τάσης δεσποτικής διακυβέρνησης και απολυταρχισμού εν τη γενέσει τους. 

Κυρίες και κύριοι,

Θα ήταν παράλειψη στο σημείο αυτό, να μην αναφερθώ εν συντομία στη συνταγματική ιστορική διαδρομή του κυπριακού κράτους και στο δοτό Σύνταγμα των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, στη σύνταξη του οποίου ως γνωστό ο κυπριακός λαός ήταν απών.

Όπως εξ’ αρχής ήταν αντιληπτό, με ένα ισχυρό πλέγμα συνταγματικών δικαιωμάτων αρνησικυρίας (veto) σε ισχύ, διατάξεις για χωριστές πλειοψηφίες ως προς την ψήφιση φορολογικών νόμων και για τη δημιουργία χωριστών δήμων στις πέντε μεγαλύτερες πόλεις, αλλά και προβλεπόμενες συνταγματικά ποσοστώσεις στη συγκρότηση της δημόσιας Υπηρεσίας, την ίδια δε στιγμή ανυπαρξία μηχανισμών επίλυσης αδιεξόδων, η διατάραξη της συνταγματικής ομαλότητας μέσα από τρόπον τινά ανατρεπτικές ενέργειες της μίας ή της άλλης πλευράς, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί αμελητέος κίνδυνος. 

Όπως είναι γνωστό, με την αποχώρηση των Τουρκοκυπρίων από την Κυβέρνηση και τη Βουλή το 1963, προέκυψε μείζονα συνταγματική κρίση και που ήταν εξ’ αρχής προβλεπτό ότι θα προέκυπτε σε ανάλογη περίπτωση, ακριβώς λόγω της ιδιοτυπίας του Κυπριακού Συντάγματος.  Όμως το κυπριακό κράτος και η συνέχιση της λειτουργίας του διασώθηκε. 

Στην περίπτωση αυτή, η αρχή της σωτηρίας της Πολιτείας λειτούργησε αποτελεσματικά ως υπέρτατος νόμος του κράτους (salus populi suprema lex esto) και η Κυπριακή Προεδρική Δημοκρατία συνέχισε να λειτουργεί ως κυρίαρχο κράτος, πλήρες μέλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και πλήρες μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης από το 2004.  Παρά την αμφίβολη αρχικά βιωσιμότητά του ως «παραχωρημένου συντάγματος» και όχι ως προϊόντος των συνήθων δημοκρατικών διαδικασιών, ήτοι ως αποτέλεσμα συλλογικού αντιπροσωπευτικού σώματος και παρά τις ιδιαιτερότητές του ως μη στηριζόμενου στις παραδοσιακές συνταγματικές έννοιες του «λαού» και της «λαϊκής κυριαρχίας», αλλά σε στοιχεία δυαδικά για τους γνωστούς λόγους, το Κυπριακό  Σύνταγμα ως ο υπέρτατος νόμος του Κράτους, και συνακόλουθα η Προεδρική Κυπριακή Δημοκρατία, λειτούργησαν χωρίς προβλήματα, και στην πορεία και μέχρι σήμερα, συνεχίζουν να λειτουργούν υποδειγματικά ως προς τις επιμέρους πτυχές αυτού καθ’ εαυτού του πολιτεύματος, η ανάλυση του οποίου όπως και ο συσχετισμός αυτού με το έτερο ισχύον στα πλείστα σύγχρονα κράτη δημοκρατικό πολίτευμα, την Προεδρευομένη Κοινοβουλευτική Δημοκρατία, θα ακολουθήσει στο πλαίσιο του σημερινού συνεδρίου.

Κυρίες και κύριοι,

Σε μια εποχή αναβίωσης ολοένα και πιο έντονα διάφορων μορφών άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας και βούλησης για μεγαλύτερη εμπλοκή των πολιτών στη χάραξη πολιτικής και στη λήψη αποφάσεων, σε μια εποχή ανάπτυξης νέων μορφών δημοκρατίας,  όπως η ηλεκτρονική δημοκρατία (e-democracy), η οποία καθιστά τους πολίτες συνδημιουργούς πολιτικής και νόμων, δίδοντάς τους τρόπο έκφρασης όπως και την ευκαιρία να βρίσκονται ανά πάσα στιγμή στην καρδιά των κυβερνητικών διεργασιών μέσω του Διαδικτύου με απόλυτη ελευθερία έκφρασης και λόγου, η συζήτηση που θα επακολουθήσει, θεωρώ ότι αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Η ανάλυση των δύο κύριων αντιπροσωπευτικών πολιτειακών συστημάτων στο πλαίσιο του σημερινού συνεδρίου, αναμένω ότι όχι μόνο θα αναδείξει τα θετικά και ενδεχομένως αρνητικά των δύο συστημάτων, αλλά ότι θα επεκταθεί και θα καλύψει και τα επίκαιρα ζητήματα της ανάπτυξης των διάφορων μορφών άμεσης συμμετοχικής δημοκρατίας, τα οποία αναντίλεκτα δύναται να συνυπάρξουν αρμονικά με τα πολιτειακά αντιπροσωπευτικά συστήματα της έμμεσης δημοκρατίας. 

Προσβλέπω στην ανάπτυξη ενός γόνιμου διαλόγου επί του θέματος, έχοντας πάντοτε κατά νουν την Αριστοτέλεια αντίληψη περί του πολιτεύματος, όχι μόνο ως πλαισίου οργάνωσης και ρύθμισης της πολιτικής και κοινωνικής ζωής, αλλά ως εκείνου του πλαισίου διαμόρφωσης καλών και ενάρετων πολιτών, έτσι που η ίδια η πόλη να καθίσταται τελικά καλή και χρηστή.

Εύχομαι κάθε επιτυχία στις εργασίες σας.

(ΜΛ)