Ανακοινωθέντα

Κατ’ αρχάς, επιτρέψετε μου να συγχαρώ τον Σύνδεσμο Γονέων του Λυκείου Αγίας Φύλας για την πρωτοβουλία του να διοργανώσει την εκδήλωση αυτή και να καλέσει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς να ανταλλάξουν απόψεις για ένα τόσο σοβαρό θέμα. 

Η νεανική παραβατικότητα δεν είναι ένα πρόβλημα που αφορά μόνο την Αστυνομία και γενικότερα την Κυβέρνηση. Αφορά τους μαθητές, τους γονείς, τις σχολικές μονάδες, την τοπική κοινότητα, η συμβολή των οποίων είναι καθοριστικής σημασίας στην πρόληψη και αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας. 

Το γεγονός ότι όλοι αυτοί οι φορείς κλήθηκαν στην εκδήλωση που διοργανώνει σήμερα ο Σύνδεσμος Γονέων είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό και στέλνει αισιόδοξα μηνύματα. Αφενός, γιατί αποδεικνύει τη βούληση των γονέων να συμβάλουν στον αγώνα κατά της νεανικής παραβατικότητας και αφετέρου, γιατί γίνεται αντιληπτό ότι για την αντιμετώπιση ενός τόσο σοβαρού προβλήματος απαιτείται η συνεργασία όλων των εμπλεκομένων φορέων. 

Είναι πλέον γενικά αποδεκτό τόσο στην Κύπρο όσο και διεθνώς ότι η βία σε μια σχολική μονάδα είναι ένα ανησυχητικό φαινόμενο που επηρεάζει δυστυχώς ένα σημαντικό ποσοστό παιδιών και εφήβων στα σχολεία της δημοτικής και μέσης εκπαίδευσης. 

Η βία και παραβατικότητα σε μια σχολική μονάδα μπορεί να εμφανιστεί με διάφορες μορφές. Είτε με τη μορφή του λεκτικού εκφοβισμού (υποτιμητικοί χαρακτηρισμοί, κοροϊδία, διακρίσεις, ντροπιαστικά σχόλια), του κοινωνικού εκφοβισμού (διάδοση φημών, απομόνωση από την ομάδα), του σωματικού εκφοβισμού (χτυπήματα, σπρωξίματα), αλλά και του διαδικτυακού εκφοβισμού (εκβιασμό και απειλών μέσω διαδικτύου και μέσων κοινωνικής δικτύωσης). Είναι επίσης κοινή η παραδοχή ότι η βία στα σχολεία είναι πολλές φορές εισαγόμενη ή ακόμα και ενισχυόμενη από εξωσχολικούς. 

Στην εκδήλωση της βίας στο σχολικό περιβάλλον συμβάλλει η αλληλεπίδραση πολλών ψυχολογικών, οικογενειακών, κοινωνικών, γνωστικών και συναισθηματικών παραγόντων. Σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση τόσο των επιθετικών συμπεριφορών όσο και μηχανισμών άμυνας για θύματα ή εν δυνάμει θύματα διαδραματίζει η οικογένεια. Έρευνες αποδεικνύουν ότι παιδιά με παραβατική συμπεριφορά υπήρξαν και τα ίδια θύματα λεκτικής ή/και σωματικής βίας ή μάρτυρες βίαιων συμπεριφορών είτε στο σπίτι ή στο ευρύτερο περιβάλλον. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μαθητές που εκφοβίζουν είναι και αυτοί δυστυχισμένοι και προσπαθούν να αντλήσουν δύναμη ή να τραβήξουν την προσοχή ή να τύχουν αποδοχής με αυτή τη συμπεριφορά. 

Δυστυχώς, σε αρκετές περιπτώσεις οι γονείς δεν είναι σε θέση να αντιληφθούν ότι το παιδί τους είναι θύμα εκφοβισμού και να το στηρίξουν, είτε από άγνοια των ενδείξεων ή/και των αιτιών ή επειδή τα περισσότερα θύματα ντρέπονται ή φοβούνται να αναφέρουν το γεγονός και καθηλώνονται σε μια κατάσταση βασανιστικής σιωπής. 

Για τον λόγο αυτό, είναι απαραίτητη η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των γονέων, ώστε να είναι σε θέση να ανιχνεύουν και να αναγνωρίζουν τις ενδείξεις και να βοηθούν το παιδί τους να ξεπεράσει το τραύμα, με τη βοήθεια και των ειδικών. Παράλληλα, θα πρέπει να αντιληφθούμε όλοι ότι με τη σιωπή δεν λύνεται το πρόβλημα, αντίθετα μεγεθύνεται. 

Η βία και παραβατικότητα στο σχολικό περιβάλλον έχουν πολλές και σοβαρές επιπτώσεις στη σωματική, ψυχοσυναισθηματική και γνωστική ανάπτυξη των θυμάτων. Οδηγούν σε χαμηλά επίπεδα μάθησης, μειωμένη αυτοεκτίμηση, έλλειψη κινήτρων και προσπάθειας, έντονο άγχος και αισθήματα ανασφάλειας. 

Πέρα από τα θύματα, η βία και παραβατικότητα στα σχολεία επηρεάζουν αρνητικά το σχολικό κλίμα και ολόκληρη τη σχολική κοινότητα. Οι εκπαιδευτικοί αναγκάζονται να λειτουργούν περισσότερο ως αστυνομικοί και να αφιερώνουν μεγάλο μέρος του διδακτικού χρόνου σε παρατηρήσεις και «καυγάδες» με μαθητές που επιδεικνύουν παραβατική συμπεριφορά. Το αποτέλεσμα είναι να επηρεάζονται αρνητικά οι σχέσεις εκπαιδευτικών – μαθητών, να περιορίζεται σημαντικά ο ποιοτικός διδακτικός χρόνος και να διαταράσσεται η εύρυθμη λειτουργία των σχολικών μονάδων. 

Η σχολική βία και παραβατικότητα έχει σύνθετα αίτια. Σχετίζεται με ποικίλα κοινωνικά φαινόμενα και ως εκ τούτου, η αντιμετώπιση της δεν είναι εύκολη. Χρειάζεται η συμμετοχή όλων των εμπλεκόμενων υπηρεσιών και φορέων. Στην προσπάθεια αυτή, κρίσιμος είναι ο ρόλος τόσο των εκπαιδευτικών όσο και των μαθητών, αλλά και των γονέων και κηδεμόνων τους. Η συνεργασία σχολείου και οικογένειας μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά στην έγκαιρη αντιμετώπιση και πρόληψη του φαινομένου του εκφοβισμού και της παραβατικότητας στα σχολεία. Για να μπορέσουν όμως να συνεισφέρουν στον κοινό αγώνα κατά της παραβατικότητας είναι αναγκαία η ευαισθητοποίηση, ενημέρωση, επιμόρφωση τους στο θέμα αυτό. 

Πρόσφατα, το Υπουργικό Συμβούλιο, μετά από εισήγηση της Υπουργού Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, ενέκρινε συγκεκριμένα μέτρα για την πρόληψη και καταπολέμηση της σχολικής βίας. Μερικά από τα μέτρα που ενέκρινε είναι η εφαρμογή του πρωτοκόλλου αναφοράς περιστατικών βίας και παραβατικότητας σε ηλεκτρονική πλατφόρμα του Παρατηρητηρίου για τη Βία στα Σχολεία του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, η εισαγωγή προληπτικών προγραμμάτων σε μικρότερες ηλικίες, η υλοποίηση προγραμμάτων ανάπτυξης κουλτούρας αποδοχής της διαφορετικότητας και το εναλλακτικό πρόγραμμα φοίτησης, το οποίο θα λειτουργήσει πιλοτικά με έναν μικρό αριθμό παιδιών. 

Σημαντικός στην πρόληψη, αλλά και αντιμετώπιση της νεανικής παραβατικότητας είναι και ο ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης, και πραγματικά με χαροποιεί το γεγονός ότι συμμετέχει στη σημερινή εκδήλωση. Η Κυβέρνηση, αναγνωρίζοντας τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζει η Τοπική Αυτοδιοίκηση, προχώρησε στη σύσταση των Τοπικών Συμβουλίων Πρόληψης της Παραβατικότητας. Πρόκειται για έναν θεσμό που συμπληρώνει ουσιαστικά τους θεσμούς της Κοινοτικής Αστυνόμευσης και του Αστυνομικού και Παρατηρητή της Γειτονιάς. 

Πρόσφατα, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την πιλοτική εφαρμογή του Τοπικού Συμβουλίου Πρόληψης της Παραβατικότητας στον Δήμο Λεμεσού. 

Κεντρικός άξονας των προσεγγίσεών μας στα θέματα βίας και παραβατικότητας στα σχολεία ή ακόμα στην κοινωνία είναι η παιδοκεντρική αντιμετώπισή τους, η αναμόρφωση και στήριξη των παιδιών, των οικογενειών τους προς όφελος της υγιούς και εύρυθμης λειτουργίας των σχολικών μονάδων, της μαθητικής κοινότητας και της κοινωνίας μας. 

Σε αυτή την αρχή βασίζεται και η φιλοσοφία του Νόμου για τα παιδιά σε σύγκρουση με τον νόμο, την ευθύνη υλοποίησης του οποίου έχει το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως. Πρόκειται για έναν πρωτοποριακό νόμο, σκοπός του οποίου είναι η πρόληψη της νεανικής παραβατικότητας μέσω παιδοκεντρικών, εξωδικαστικών κυρίως μεθόδων. Στόχος δεν είναι να τιμωρηθεί το παιδί σε σύγκρουση με τον νόμο, αλλά να αντιληφθεί τους λόγους που το οδήγησαν στην παραβατική συμπεριφορά και τις συνέπειες της πράξης του και να λάβει την αναγκαία στήριξη των αρμόδιων Υπηρεσιών ή θεραπεία για αποφυγή της επανάληψης της παραβατικής συμπεριφοράς. 

Βασική αρχή του νόμου είναι ότι η ποινική δίωξη παιδιού συνιστά το έσχατο μέτρο και εφαρμόζεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις, εάν εφαρμοστούν τα εναλλακτικά μέτρα διαχείρισης της παραβατικότητας που προβλέπει ο νόμος και δεν τελεσφορήσουν ή σε πολύ σοβαρά αδικήματα. Ακόμα και στις περιπτώσεις που προωθηθεί ποινική δίωξη εναντίον παιδιού, ο νόμος προβλέπει εναλλακτικές της κράτησης ποινές, όπως επίπληξη, καταβολή προστίμου ή αποζημίωσης στο θύμα, κοινοτική εργασία για παιδιά άνω των 16 ετών, επιτήρηση, παραπομπή σε κέντρα ημέρας ή σε θεραπευτικά προγράμματα. Η κράτηση συνιστά το έσχατο μέτρο. 

Ακόμα όμως και εάν επιβληθεί σε κάποιο παιδί η ποινή της κράτησης, το παιδί αυτό θα κρατείται σε ειδικό χώρο κράτησης εκτός φυλακών, ο οποίος θα έχει αναμορφωτικό, παιδαγωγικό, θεραπευτικό και προνοιακό χαρακτήρα. Ο χώρος αυτός θα πρέπει να αρχίσει να λειτουργεί το αργότερο μέχρι την 1/1/2026 σύμφωνα με τον Νόμο. 

Το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως, σε συνεργασία με το Τμήμα Νομικής του Πανεπιστημίου Κύπρου, ετοίμασε ένα πλήρες σύγχρονο Κανονιστικό πλαίσιο για τη λειτουργία του χώρου, το οποίο συζητείται τώρα στην Κοινοβουλευτική Επιτροπή Νομικών. 

Ένας άλλος πολύ σημαντικός θεσμός που εγκαθιδρύεται με τον Νόμο αυτό είναι ο θεσμός του επιμελητή, που ουσιαστικά λειτουργεί ως ο σύνδεσμος της Αστυνομίας με άλλες εμπλεκόμενες Υπηρεσίες, π.χ. Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας, Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας και με τους γονείς ή κηδεμόνες του παιδιού. 

Ο ρόλος του επιμελητή, τον οποίο ενεργοποιήσαμε πλήρως τον περασμένο Μάιο, είναι να διασφαλίζει ότι τα παιδιά σε σύγκρουση με τον νόμο απολαμβάνουν τα δικαιώματα που προβλέπει ο Νόμος σε όλες τις εξωδικαστικές διαδικασίες. 

Αρχικά, μέχρι την ολοκλήρωση των απαιτούμενων διαδικασιών, τον ρόλο των επιμελητών είχαν αναλάβει αστυνομικοί, οι οποίοι έτυχαν εκπαίδευσης για τον σκοπό αυτό. Από 10/5/2024, μετά από κατακύρωση δημόσιου διαγωνισμού για την αγορά υπηρεσιών επιμελητή, το Υπουργείο Δικαιοσύνης και Δημοσίας Τάξεως ανέθεσε την εργασία αυτή σε ιδιωτική εταιρεία και οι πρόνοιες της σύμβασης, αλλά και του περί Παιδιών σε Σύγκρουση με τον Νόμο νόμου του 2021 εφαρμόζονται ικανοποιητικά. Όπως μάλιστα έχω πληροφορηθεί, από την έναρξη της σύμβασης μέχρι σήμερα οι επιμελητές έχουν χειριστεί 400 περίπου υποθέσεις παγκυπρίως. 

Στο σημείο αυτό θα ήθελα να τονίσω ότι το καλύτερο όπλο κατά της βίας, ιδίως στην εφηβική και νεανική ηλικία είναι ο αλληλοσεβασμός και η ενσυναίσθηση. Έρευνες έδειξαν ότι η ενσυναίσθηση λειτουργεί ως αντίβαρο στην επιθετικότητα και τον φόβο. Παρόλο που σαν έννοια μπορεί να ακούγεται κατανοητή, στην πράξη είναι δύσκολο να επιτευχθεί. Το οικογενειακό περιβάλλον ασκεί καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη του αλληλοσεβασμού και της ενσυναίσθησης. 

Ωστόσο, και το σχολείο διαδραματίζει σημαντικό ρόλο μέσω προγραμμάτων ευαισθητοποίησης μαθητών, εκπαιδευτικών και γονέων, καθώς και της υλοποίησης προγραμμάτων ανάπτυξης κουλτούρας αλληλοσεβασμού και αποδοχής της διαφορετικότητας, προκειμένου να καλλιεργηθούν συλλογικές άμυνες απέναντι στη βία και την παραβατικότητα. Έτσι, άλλωστε, προάγεται ο δημοκρατικός και αξιακός χαρακτήρας του κυπριακού σχολείου και αναδεικνύονται οι δυνατότητες αποτελεσματικής πρόληψης και επιτυχούς διαχείρισης κάθε μορφής σχολικής βίας. 

Κλείνω με το εξής μήνυμα: Θέλουμε και προσπαθούμε όλοι μας γι’ αυτό καθημερινά, σχολεία και κατά προέκταση κοινωνία χωρίς βία. Ο ρόλος σας σε αυτή την προσπάθεια είναι καταλυτικός και σας θέλουμε σύμμαχους και συνοδοιπόρους. Μέσα από τη συλλογικότητα, η πρόληψη και αντιμετώπιση της σχολικής βίας, αν και δύσκολη, είναι εφικτή. Εκδηλώσεις όπως η αποψινή δίνουν θετικά και ελπιδοφόρα μηνύματα. 

Σας διαβεβαιώ ότι οι απόψεις και εισηγήσεις που θα ακουστούν σήμερα θα μελετηθούν πολύ σοβαρά και θα αξιοποιηθούν στον μέγιστο δυνατό βαθμό για επίτευξη του κοινού μας στόχου για ένα σχολείο και μια κοινωνία χωρίς βία και παραβατικότητα. 

(ΓΣ/ΝΖ)