Ανακοινωθέντα

Με ιδιαίτερη χαρά αποδέχθηκα την πρόσκληση του Κοινοτικού Συμβουλίου Έγκωμης Αμμοχώστου να χαιρετίσω και να θέσω υπό την αιγίδα μου τη σημερινή εκδήλωση, η οποία αποτελεί φόρο τιμής σε όλες εκείνες τις γυναίκες που εργάστηκαν στις ανασκαφές της Σαλαμίνας και στις Νεκροπόλεις στην περιοχή της Έγκωμης. Μια εκδήλωση για τις αφανείς ηρωίδες, που χωρίς την πολύτιμη βοήθειά τους οι κυπριακές και ξένες αρχαιολογικές αποστολές δεν θα μπορούσαν να φέρουν στο φως τόσους αρχαιολογικούς θησαυρούς από τις απαρχές της κυπριακής αρχαιολογίας.

Η αρχαία πόλη της Σαλαμίνας, σημαντικό πολιτικό και πολιτιστικό κέντρο της Κύπρου από το 1000 π.Χ. έως τη Βυζαντινή περίοδο, ανασκάφηκε εκτενώς από τις αρχές του 20ού αιώνα. Οι ανασκαφές αποκάλυψαν επιβλητικά μνημεία, όπως η βασιλική νεκρόπολη, το Γυμνάσιο, το Θέατρο, και τα δημόσια λουτρά. Παράλληλα, στην Έγκωμη αποκαλύφθηκε μία από τις σπουδαιότερες πόλεις της Ύστερης Χαλκοκρατίας, με πλούσια οικιστικά, ταφικά και λατρευτικά ευρήματα.

Μέσα από τις ανασκαφές αυτές αναδείχθηκαν σημαντικές μορφές της κυπριακής αρχαιολογίας, όπως ο Πορφύριος Δίκαιος, που έσκαψε την Έγκωμη, και ο Βάσος Καραγιώργης, που έσκαψε τη Σαλαμίνα, διευθύνοντας και οι δύο αντίστοιχες αποστολές του Τμήματος Αρχαιοτήτων. Δυο γαλλικές αποστολές δραστηριοποιήθηκαν παράλληλα με τις κυπριακές αποστολές στην Έγκωμη και τη Σαλαμίνα, η πρώτη υπό τον Claude Schaeffer και η δεύτερη υπό τη Marguerite Yon.

Η συμβολή των εργατριών στις ανασκαφές της Σαλαμίνας και της Έγκωμης αποτελεί ένα σημαντικό, αλλά συχνά υποτιμημένο κεφάλαιο της αρχαιολογικής ιστορίας της Κύπρου. Οι γυναίκες που συμμετείχαν στις ανασκαφές της αρχαίας Σαλαμίνας και της Έγκωμης, εργαζόμενες ισάξια με τους άνδρες, διαδραμάτισαν καίριο ρόλο στη διεξαγωγή των ερευνών, συμβάλλοντας με τρόπους που υπερβαίνουν την απλή φυσική εργασία. Οι γυναίκες αυτές αντιμετώπιζαν τις ίδιες σωματικές απαιτήσεις και δυσκολίες, και κάποιες φορές και περισσότερες από τους άνδρες συναδέλφους τους, καθώς και τις αντίξοες καιρικές συνθήκες, αποδεικνύοντας ότι μπορούσαν να σταθούν επάξια και ισάξια στο ανασκαφικό πεδίο. 

Οι εργάτριες και οι εργάτες στις ανασκαφές αυτών των δύο σπουδαίων αρχαίων πόλεων προέρχονταν κυρίως από τις γύρω αγροτικές Κοινότητες, την Έγκωμη, αλλά και από τον Άγιο Σέργιο. Για πολλούς από αυτούς, η εργασία στις αρχαιολογικές ανασκαφές αποτελούσε μια σπάνια ευκαιρία να αποκτήσουν εισόδημα εκτός των παραδοσιακών οικιακών και γεωργικών ασχολιών. Οι άνδρες εργάτες αναλάμβαναν τις βαριές εργασίες, ενώ οι γυναίκες απασχολούνταν κυρίως σε εργασίες που απαιτούσαν υπομονή, επιδεξιότητα και ακρίβεια. Έτσι, επιφορτίζονταν με το καθάρισμα των ευρημάτων, την κοσκίνιση του χώματος και την ταξινόμηση μικρών αντικειμένων. Η εργασία τους απαιτούσε ιδιαίτερη προσοχή, καθώς συχνά βρίσκονταν σε επαφή με ευαίσθητα και εύθραυστα αντικείμενα, όπως κεραμική, μικροαντικείμενα από χαλκό ή χρυσό και σκεύη καθημερινής χρήσης.

Ωστόσο, συχνά και οι γυναίκες αναλάμβαναν το δύσκολο έργο της ανασκαφικής διαδικασίας με τον χειρισμό βαριών εργαλείων για την απομάκρυνση μεγάλων όγκων χώματος, για να αποκαλυφθεί η αρχαία ιστορία της Σαλαμίνας και της Έγκωμης, δηλαδή του τόπου τους.

Ο Βάσος Καραγιώργης, που υπηρέτησε για πολλά χρόνια από τη θέση του Διευθυντή του Τμήματος Αρχαιοτήτων, Τρικωμίτης ο ίδιος, περιέγραψε τη ζωή των εργατών και των εργατριών στις ανασκαφές της Σαλαμίνας στο βιβλίο του με τον τίτλο «Ανασκάπτοντας τη Σαλαμίνα». Με φωτογραφικό υλικό απαθανάτισε τις μικρές καθημερινές συνήθειες, το πρωινό και το μεσημεριανό δίπλα από τα σκάμματα, την ανάπαυση μετά το γεύμα με τους κουρασμένους εργάτες ξαπλωμένους στην άμμο, την επιστροφή στα χωριά τους με τα πόδια ή τα λεωφορεία, ή με μέσα όπως εκσκαφείς, αλλά και την ώρα της εργασίας τους.

Η συμμετοχή των γυναικών στην ανασκαφική διαδικασία είναι φαινόμενο ασυνήθιστο στον υπόλοιπο ελληνικό κόσμο για τις πρώτες δεκαετίες του 20ουαιώνα. Παρά τις κοινωνικές αντιλήψεις της εποχής, καταρρίπτοντας στερεότυπα, με απαράμιλλή αφοσίωση και κόπο, πολλές γυναίκες διαφόρων ηλικιών από την Έγκωμη και τον Άγιο Σέργιο εργάστηκαν ως εργάτριες στις ανασκαφές της Σαλαμίνας. Σε πολλές περιπτώσεις ήταν μέλη της ίδιας οικογένειας, η μητέρα με τις δύο ή τρεις κόρες της. Υπήρχαν τόσο Ελληνοκύπριες όσο και Τουρκοκύπριες από το μικτό χωριό του Αγίου Σέργιου και οι σχέσεις ανάμεσά τους ήταν αρμονικές.

Παρότι η πλειονότητά τους επέστρεψε στις παραδοσιακές ασχολίες μετά το πέρας των ανασκαφών, η εμπειρία των ανθρώπων που εργάστηκαν σε αυτές άφησε ένα ανεξίτηλο αποτύπωμα στην προσωπική και επαγγελματική τους πορεία. Η εργασία τους αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της αρχαιολογικής πρακτικής και της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Η συνεισφορά τους στις ανασκαφές δεν ήταν μόνο σωματική, αλλά και πολιτιστική, καθώς μέσα από την εργασία τους συνέβαλαν στην αποκάλυψη της ιστορίας του τόπου μας. Αναγνωρίζοντας, λοιπόν, τη συμβολή τους, αποδίδουμε σήμερα την πρέπουσα τιμή σε μια ομάδα εργαζομένων γυναικών που έμεινε στη σκιά της ιστορίας και τις ευχαριστούμε για όλα μας έχουν προσφέρει.

Κλείνοντας, θα ήθελα να επισημάνω, ότι το Υφυπουργείο Πολιτισμού στηρίζει κάθε προσπάθεια για μελέτη και προβολή της πολιτιστικής μας κληρονομιάς καθώς μπορεί, αφενός, να συμβάλει στην ενίσχυση της κοινής μας ταυτότητας και, αφετέρου, να προσφέρει ανεκτίμητες προοπτικές στην οικονομική ανάπτυξη και να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη ενός βιώσιμου μέλλοντος για τον τόπο μας.

Συγχαρητήρια στο Κοινοτικό Συμβούλιο Έγκωμης Αμμοχώστου για την πρωτοβουλία και όλους όσοι συνέβαλαν στη διοργάνωση της αποψινής εκδήλωσης.

(ΕΚ/ΜΣ/ΝΖ)