Ανακοινωθέντα

Η περίοδος του Αγώνα της ΕΟΚΑ αποτελεί ορόσημο για την νεότερη ιστορία της πατρίδας μας, εφόσον χαρακτηρίζεται από συγκλονιστικές πράξεις τόλμης, αποφασιστικότητας και αυτοθυσίας.

Μαζευτήκαμε λοιπόν σήμερα, στον ιστορικό αυτό χώρο, με αισθήματα συγκίνησης και εθνικής υπερηφάνειας, για να μνημονεύσουμε το αξιοθαύμαστο πνεύμα αντίστασης των πολιτικών κρατούμενων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά την περίοδο του Αγώνα της ΕΟΚΑ. Ταυτόχρονα, με αίσθημα ευθύνης έναντι του οφειλόμενου σεβασμού προς το παρελθόν μας, αποδίδουμε φόρο τιμής σε επτά επιφανείς μορφές, οι οποίες κατόρθωσαν να αποδράσουν από τους χώρους κράτησής τους και στη συνέχεια πότισαν με το άλικο αίμα τους το δένδρο της ελευθερίας. Πρόκειται για τους ήρωες αδελφούς Ανδρέα και Γεώργιο Κάρυους, τον Μάρκο Δράκο, τον Φώτη Πίττα, τον Μάκη Γιωργάλλα, τον Κυριάκο Μάτση και τον Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου.

Η σημερινή εκδήλωση πραγματοποιεί αναφορά σε ακόμη μία πικρή εμπειρία, που ο κυπριακός ελληνισμός αποκόμισε από τη βρετανική αποικιοκρατία στην προσπάθειά του να κερδίσει τα αυτονόητα δικαιώματα της ελευθερίας και της αυτοδιάθεσης. Ταυτόχρονα, η σημερινή μας επίσκεψη αποτελεί αναγνώριση των ενεργειών του κυπριακού ελληνισμού, ο οποίος μετέτρεψε τις δυσχερείς συνθήκες των στρατοπέδων κράτησης σε ένα ακόμη μετερίζι αντίστασης στη βρετανική εκστρατεία καταστολής.

Στρέφοντας τη μνήμη εξήντα τρία χρόνια πριν, η ΕΟΚΑ ανέλαβε το τιτάνιο έργο για την απελευθέρωση της πατρώας γης. Το βρετανικό καθεστώς, προσπαθώντας να καταστείλει με την ωμή βία το λαοφιλές κίνημα, προχώρησε στην εφαρμογή σκληρών μέτρων: επιβολή στρατιωτικού νόμου, θανατικών ποινών, επιχειρήσεων έρευνας, κατ’ οίκων περιορισμών, συλλογικών τιμωριών, απαγορεύσεων στην κυκλοφορία. Επίσης, δέκα μόλις χρόνια μετά την ήττα των δυνάμεων του ναζισμού και του φασισμού, δε δίστασε να υιοθετήσει μία προσφιλή μέθοδο με την οποία τα καθεστώτα αυτά συνοδεύουν τη φήμη τους: τη δημιουργία στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Όλα ξεκίνησαν τον Ιούλιο του 1955 όταν ο Βρετανός Κυβερνήτης της Κύπρου, Sir Robert Armitage, θέσπισε τον νόμο που θα επέτρεπε την προσωποκράτηση δίχως δίκη. Το μέτρο αυτό συνέχισε και ο διάδοχός του, Στρατάρχης Sir John Harding. Η διαδικασία ήταν άκρως αντιπροσωπευτική των ολοκληρωτικών καθεστώτων: οποιοσδήποτε Έλλην Κύπριος μπορούσε να συλληφθεί με διάταγμα που εκδιδόταν με εντολή του Βρετανού Κυβερνήτη και να οδηγηθεί στον χώρο κράτησης. Αρχικά, ως κρατητήρια χρησιμοποιήθηκαν οι Κεντρικές Φυλακές στη Λευκωσία. Ακολούθως, το Κάστρο της Κερύνειας. Μετά τη θεαματική απόδραση 16 κρατούμενων στις 23 Σεπτεμβρίου 1955 από το φρούριο της Κερύνειας, οι αποικιακές Aρχές προχώρησαν στην ίδρυση στρατοπέδων συγκέντρωσης στην Κοκκινοτριμιθιά, την Πύλα, τη Λίμνη Πάφου, το  Πολέμι, την Αγύρτα και την Πέργαμο. Ένα άλλο κρατητήριο στο Πυρόι χρησιμοποιήθηκε σαν διαμετακομιστικός σταθμός για όσους κρατουμένους επρόκειτο να απολυθούν. Σε όλη τη διάρκεια του Αγώνα της ΕΟΚΑ κρατήθηκαν χωρίς δίκη για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα περίπου 3,600 άνθρωποι κάθε ηλικίας, τους οποίους οι βρετανικές Aρχές θεωρούσαν υπόπτους ως μέλη «παρανόμου οργανώσεως που είχε σκοπό την ανατροπή, διά πράξεων βίας, της κυβερνήσεως της Κύπρου». Ιδίως στα Κρατητήρια Πύλας και Κοκκινοτριμιθιάς υπάρχουν άνθρωποι που βίωσαν τον εγκλεισμό για περισσότερο από τρία χρόνια. Στις 22 Φεβρουαρίου 1959, λίγες μόλις μέρες μετά την υπογραφή των Συμφωνιών Ζυρίχης-Λονδίνου, που οδήγησαν στην ανεξαρτησία της Κύπρου, η λειτουργία αυτών των στρατοπέδων τερματίστηκε και όλοι οι πολιτικοί κρατούμενοι αφέθηκαν ελεύθεροι.

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης ήταν ο τελικός σταθμός του μαρτυρίου που βίωναν όσοι είχαν την ατυχία να συλληφθούν από τους Βρετανούς. Εικοσιτέσσερις ώρες μετά την σύλληψη, ένα διάταγμα όριζε ότι ο κρατούμενος θα συνέχιζε να στερείται της ελευθερίας του για άλλες οκτώ ημέρες. Στη συνέχεια, το διάταγμα αυτό ανανεωνόταν για ακόμη οκτώ ημέρες. Κατά το διάστημα αυτό, ο κρατούμενος υφίστατο απάνθρωπα βασανιστήρια σε σταθμούς ανάκρισης όπως την Ομορφίτα, τις Πλάτρες, την Αμμόχωστο και τη Λεύκα. Εκατοντάδες συμπατριώτες μας υπέστησαν τα πάνδεινα στα χέρα των βασανιστών της αποικιακής φρουράς. Αρκετοί εξ αυτών βρίσκονται ακόμη εν ζωή, αδιάψευστοι μάρτυρες της εφιαλτικής βίας, μα και ζώντα τεκμήρια της υπεροχής της φιλοπατρίας και της άρνησης για υποταγή.

Η αποστολή στα στρατόπεδα συγκέντρωσης σήμαινε το τέλος της απάνθρωπης περιπέτειας στα ανακριτήρια. Στο εξής άνοιγε νέο στάδιο εγκλεισμού. Μόλις ο κρατούμενος ξεπερνούσε το αρχικό σοκ, ερχόταν σε επαφή με μία νέα κατάσταση σωματικού και ψυχικού εξευτελισμού. Καλείτο να διαβιώσει μέσα σε άθλιες συνθήκες, ακολουθώντας διαταγές και κανονισμούς, αποτελώντας τίποτα πλέον παρά έναν αριθμό που ξεκινούσε με τα αρχικά D.P. (Detained Person), δηλαδή κρατούμενο πρόσωπο. Οι εγκαταστάσεις άθλιες: παράγκες στις οποίες έλιωναν από τη ζέστη το καλοκαίρι και πάγωναν από το κρύο το χειμώνα. Κρεβάτια σιδερένια. Για κάθε 25-30 κρατούμενους, υπήρχε μόλις ένας κουβάς για εξυπηρέτηση των φυσικών αναγκών. Όσο για νερό, βρύση υπήρχε έξω από τις παράγκες. Η δε αλληλογραφία λογοκρίνονταν. Την κατάσταση επιβάρυνε όχι μόνο η στέρηση της ελευθερίας και της επαφής με τα αγαπημένα πρόσωπα, αλλά και η συνειδητοποίηση της αβεβαιότητας για το μέλλον. Ο κρατούμενος δεν γνώριζε αν και πότε θα τερματιζόταν η κράτηση. Το μέλλον ήταν έρμαιο στις αποφάσεις της στρατοκρατικής αποικιοκρατίας.

Το όλο σκηνικό αποτελούσε τμήμα ενός ευρύτερου σχεδίου για να συντριβεί το ηθικό των κρατουμένων και η πίστη στον αγώνα για την ελευθερία. Δεν υπολόγισαν όμως οι ξένοι κυρίαρχοι το ελληνικό φιλότιμο, την ατσάλινη θέληση, την πίστη στην πρόνοια του Θεού και το σθένος που είχαν πλέον παραλάβει τη σκυτάλη από το έπος του 1940 και την Εθνική Αντίσταση για να γεμίσουν νέες σελίδες με πράξεις αντίστασης στο βιβλίο της Ιστορίας του κυπριακού ελληνισμού.

Η ΕΟΚΑ σύντομα κατόρθωσε να διεισδύσει στα ίδια τα κρατητήρια και να προσφέρει με σιγουριά την καθοδήγησή της, ώστε το πνεύμα να μετατραπεί και πάλι σε επαναστατική δράση. Μέσα στα στρατόπεδα σχηματίστηκαν ομάδες διαφώτισης, δράσης, εκδηλώσεων, ειδικών αποστολών και παρακολούθησης των βρετανικών δυνάμεων. Από τον Γεώργιο Γρίβα-Διγενή ορίστηκαν κεντρικά συμβούλια, τα οποία έδιναν αναφορά και λάμβαναν οδηγίες από την ηγεσία της οργάνωσης. Το ακμαίο ηθικό, η αισιοδοξία, η πίστη, η ελπίδα, ο ενθουσιασμός και η αλύγιστη ψυχή επανήλθαν προοδευτικά στην καθημερινότητα των κρατουμένων, στους χώρους εκείνους, που η αποικιοκρατία ατυχώς είχε σχεδιάσει για να αδρανοποιήσει τους αγωνιστές της ελευθερίας, κάμπτοντάς τους το φρόνημα. Αναπόδραστα, οι πρώτες ενέργειες μαζικής αντίστασης έκαναν την εμφάνισή τους στο προσκήνιο.

Στην Πύλα, την 25^η Μαρτίου 1957 γιόρτασαν την εθνική επέτειο με παρέλαση και εκδηλώσεις. Λίγες μέρες αργότερα, στις 29 Μαρτίου, ένα κύμα ανάρτησης αυτοσχέδιων ελληνικών σημαιών εξ αφορμής της είδησης για απελευθέρωση του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου από την εξορία συγκλόνισε το στρατόπεδο. Στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, η οργή και αγανάκτηση από την απάνθρωπη άρνηση των αρχών στον πατέρα του ήρωα Ευαγόρα Παπαχριστοφόρου, τον πατέρα-Χριστόφορο, να παραστεί στην κηδεία του γιου του, κατέληξε σε αυθόρμητη εξέγερση με την πυρπόληση τμήματος των εγκαταστάσεων και συμπλοκές με τους δεσμοφύλακες. Ξεχωριστή θέση στις εκδηλώσεις αντίστασης κατέλαβε και η εξέγερση των Πολιτικών Κρατουμένων στο στρατόπεδο συγκέντρωσης στην Κοκκινοτριμιθιά στις 10 Απριλίου 1958. Η συγκεκριμένη ενέργεια, η οποία εκτός από απεργία πείνας περιλάμβανε και την πυρπόληση οτιδήποτε ξύλινου εντός των παραγκών, εξέπληξε με τη σφοδρότητά της τις αποικιακές αρχές, μεταδίδοντας το ηχηρό μήνυμα ότι οι ελεύθεροι πολιορκημένοι δεν λύγισαν, δεν κάμφθηκαν, δε γονάτισαν. Τα πιο πάνω αποτελούν μερικά μόνο αντιπροσωπευτικά παραδείγματα από τα σκηνικά αντίστασης στη βρετανική στρατοκρατία εντός των στρατοπέδων.

Δεν θα μπορούσε να μην ταξιδέψει η μνήμη και στα παράτολμα σχέδια απόδρασης, τα οποία επινόησαν και εκτέλεσαν κρατούμενοι ακολουθώντας τις εντολές της ΕΟΚΑ. Συνολικά υλοποιήθηκαν έντεκα αποδράσεις αγωνιστών, εκ των οποίων εννέα από κρατητήρια. Ας επικεντρωθούμε στις αποδράσεις των ηρώων, των οποίων τη μνήμη τιμούμε σήμερα. Έγινε ήδη αναφορά στη ριψοκίνδυνη απόδραση από το κάστρο της Κερύνειας, όπου 16 κρατούμενοι, μεταξύ αυτών και ο ήρωας Μάρκος Δράκος, κατόρθωσαν να αφαιρέσουν τα σιδερένια κάγκελα ενός πύργου και με τη χρήση σεντονιών να διαφύγουν από τον τόπο φυλάκισής τους. Στις 13 Σεπτεμβρίου 1956 δραπέτευσε από την Κοκκινοτριμιθιά άλλη ομάδα κρατουμένων, μεταξύ των οποίων και οι ήρωες Μάκης Γιωργάλλας, Κυριάκος Μάτσης και Ευαγόρας Παπαχριστοφόρου. Στις 12 Μαρτίου 1958, ακόμη τέσσερα μέλη της ΕΟΚΑ απέδρασαν από τα κρατητήρια Πύλας, χρησιμοποιώντας το τέχνασμα του «Δούρειου Ίππου»: μόλις το φορτηγό τροφοδοσίας έφτασε στο στρατόπεδο, οι τέσσερις αγωνιστές μπήκαν σε ειδική κρύπτη που είχε ήδη κατασκευαστεί και αποχώρησαν μαζί του από τον χώρο του στρατοπέδου. Δύο εξ αυτών, οι Ανδρέας Κάρυος και Φώτης Πίττας έπεσαν στο πεδίο της τιμής, στις 2 Σεπτεμβρίου 1958, στη Μάχη του Αχυρώνα στο Λιοπέτρι. Τέλος, ο ήρωας Γεώργιος Κάρυος απέδρασε από τα κρατητήρια Κοκκινοτριμιθιάς, στις 11 Σεπτεμβρίου 1958, για να εκδικηθεί τον θάνατο του αδελφού του Ανδρέα και τραυματίστηκε θανάσιμα τον Οκτώβριο του 1958, μετά από ανταλλαγή πυροβολισμών με τα βρετανικά στρατεύματα.

Οπωσδήποτε, οι ατομικές και συλλογικές υπερβάσεις, που έλαβαν χώρα από τους κρατούμενους στα στρατόπεδα και γενικά από τον κυπριακό ελληνισμό, έδωσαν το δικαίωμα στη γενιά του 1955-1959 να είναι υπερήφανη για το γεγονός ότι κράτησε την εθνική αξιοπρέπεια ψηλά. Οι τόποι των ολοκαυτωμάτων, των αγχονών, των βασανιστηρίων, των φυλακών και των στρατοπέδων συγκεντρώσεως, που σημάδεψαν την περίοδο του Αγώνα της ΕΟΚΑ, αποτελούν απαυγάσματα των αξιέπαινων και θαυμαστών επιτευγμάτων που έχει να επιδείξει ο ελληνισμός στην πατρίδα μας.

Κυρίες και κύριοι,

Η ελληνική Ιστορία έχει να παρουσιάσει διαχρονικά μορφές που συνεχίζουν μια παράδοση από τα βάθη των αιώνων, μορφές που με το έργο και τη θυσία τους τη σημάδεψαν ανεξίτηλα και παραμένουν σημεία αναφοράς για τις νεότερες γενιές. Μια τέτοια μορφή ήταν ο τελευταίος βασιλιάς του Βυζαντίου Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, που τον θυμόμαστε σήμερα, αφού σε λίγες μέρες ακολουθεί η θλιβερή επέτειος της άλωσης της Πόλης. Στο κάλεσμα του Πολιορκητή να παραδώσει τη Βασιλεύουσα, απάντησε με το δικό του όχι, τονίζοντας ότι «άπαντες αυτοπροαιρέτως αποθανούμεν και ου φεισόμεθα της ζωής ημών». Υποκλινόμαστε στο μεγαλείο της ψυχής του. Υποκλινόμαστε και στο μεγαλείο της θυσίας των δικών μας ηρώων. Αποτέλεσμα αυτοπροαίρετης επιλογής ήταν και η δική τους αμετάκλητη απόφαση να αναμετρηθούν   με τον θάνατο.

Εξ αφορμής λοιπόν της σημερινής παρουσίας μας σε έναν από τους χώρους που εξέθρεψε το πνεύμα της αντίστασης εναντίον των ξένων κυρίαρχων, υπομιμνήσκουμε ευκλεείς πράξεις για να εκφράσουμε την ευγνωμοσύνη και τον σεβασμό μας. Επιπρόσθετα, διαφυλάσσουμε την εθνική μας συνείδηση και αντλούμε πατριωτικό σθένος προς αντιμετώπιση παντός είδους κινδύνων και απειλών. Η συγκροτημένη εθνική συνείδηση, καθώς και οι πατριωτικές επιταγές που τη συνοδεύουν, αποτελούσε εξάλλου τη δημιουργό αιτία πίσω από τις αξιοθαύμαστες ενέργειες της χρυσής γενιάς της ΕΟΚΑ. Αρετές αυτού του είδους επιβάλλονται σε εποχές μεγάλων αμφισβητήσεων, απρόβλεπτων ανατροπών και έλλειψης αισιοδοξίας όπως η δική μας.

Οι αγωνιστές της ΕΟΚΑ και οι ήρωες μας είναι άξιοι, συνεπώς, κάθε τιμής, εφόσον εξασφάλισαν την απελευθέρωση της πατρώας γης, μα και την βαριά κληρονομιά της προάσπισής της. Εις ανταπόδοση, οι νεότερες γενιές έχουμε ως ιερή υποχρέωση την ειλικρινή μελέτη της ιστορίας των αγώνων τους, και την απαραχάρακτη διδασκαλία της στα παιδιά μας, υποδεικνύοντας τις ποιοτικές δυνάμεις που χαρακτηρίζουν τον Αγώνα της ΕΟΚΑ. Εξάλλου, αυτόν ακριβώς τον σκοπό υπηρετούν εκδηλώσεις όπως η σημερινή, γι’ αυτό και έχουν ιδιαίτερη σημασία.

 (ΙΠ)