Ανακοινωθέντα

Θέμα: «Κατάσταση και προβλήματα των νησιωτικών κρατών και περιοχών της Ευρωπαϊκής Ένωσης»

Κυρίες και κύριοι, 

Τα νησιωτικά κράτη και περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) αποτελούν πηγές σημαντικού γεωγραφικού, πολιτιστικού, γλωσσικού και περιβαλλοντικού πλούτου. Ωστόσο, βρίσκονται αντιμέτωπα με ιδιαίτερες προκλήσεις, οι οποίες οφείλονται σε μόνιμες συνθήκες, όπως, μεταξύ άλλων, τους περιορισμένους πόρους, την εξάρτησή τους από τις θαλάσσιες και αεροπορικές μεταφορές, την έλλειψη υποδομών, τα αυξημένα επίπεδα τιμών και κόστους, καθώς και τη γεωγραφική τους απομόνωση. 

Σε σχέση με την Κύπρο θα πρέπει να γίνει αναφορά στις ιδιάζουσες συνθήκες που αντιμετωπίζει η χώρα μας. Αφενός, η στρατιωτική κατοχή του βόρειου τμήματος του νησιού μας από την Τουρκία και η ύπαρξη της Πράσινης Γραμμής. Αφετέρου, η εγγύτητα της Κύπρου στη Μέση Ανατολή, όπου διαχρονικά λαμβάνουν χώρα ένοπλες συρράξεις. Άρα, η Κύπρος αποτελεί μια διαφορετική περίπτωση σε σύγκριση με άλλα νησιωτικά κράτη και νησιωτικές περιοχές της ΕΕ. 

Μια άλλη ιδιαίτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν τα νησιωτικά κράτη και περιοχές, η οποία τα τελευταία χρόνια απασχολεί όλο και πιο έντονα τον πληθυσμό τους, είναι οι μεταναστευτικές πιέσεις. Η γεωγραφική τους θέση τα καθιστά συχνά πρώτους σταθμούς για τους μετανάστες, οι οποίοι αναζητούν ασφάλεια και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Αυτό δημιουργεί τεράστιες πιέσεις στις τοπικές κοινωνίες, αφού έχουν να αντιμετωπίσουν την άφιξη μεγάλου αριθμού μεταναστών, συχνά δυσανάλογου με τον τοπικό πληθυσμό, με αποτέλεσμα να αδυνατούν να παράσχουν τα απαραίτητα σε σχέση με υποδομές, υπηρεσίες υγείας και ασφάλειας. 

Όσον αφορά συγκεκριμένα στην Κύπρο, αποτελεί τα τελευταία χρόνια σταθερά το κράτος μέλος με τον μεγαλύτερο αριθμό αιτήσεων ασύλου σε σχέση με τον πληθυσμό της. Το ποσοστό αιτούντων και δικαιούχων διεθνούς προστασίας στην Κύπρο αντιστοιχεί σχεδόν στο 6% του πληθυσμού της χώρας, ενώ σε άλλα κράτη μέλη πρώτης γραμμής το ποσοστό είναι περίπου 1%. Αυτή η αναλογία προκύπτει λόγω του μικρού πληθυσμού της Κύπρου και των τεράστιων μεταναστευτικών ροών που δέχεται.

Για παράδειγμα, το 2022 υποβλήθηκαν στην Κύπρο 21.565 νέες αιτήσεις ασύλου σε σύγκριση με 13.235 το 2021. Από το 2015 έως το 2022 υποβλήθηκαν συνολικά 66.239 νέες αιτήσεις ασύλου, με την αύξηση μεταξύ αυτών των ετών να ανέρχεται σε 735%. Την τελευταία δεκαετία η Κυπριακή Δημοκρατία έχει αποδώσει καθεστώς διεθνούς προστασίας σε περίπου 18 χιλιάδες μετανάστες, ενώ εκκρεμεί η εξέταση περίπου 22 χιλιάδων αιτήσεων. Οι αριθμοί αυτοί καταδεικνύουν, πέρα από την πίεση που δέχεται η Κύπρος, ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ένα κράτος που σέβεται και εκπληρώνει τις διεθνείς της υποχρεώσεις. 

Ταυτόχρονα, λόγω των μέτρων που έχει λάβει η Κυβέρνηση Χριστοδουλίδη, η Κυπριακή Δημοκρατία έχει καταφέρει να επαναπατρίσει, από την αρχή της θητείας της, χιλιάδες αλλοδαπούς που δεν έχουν δικαίωμα να παραμένουν στη Δημοκρατία. Για το 2024 έχουμε πετύχει τον επαναπατρισμό περισσότερων αλλοδαπών απ’ όσους εισήλθαν στη Δημοκρατία από τον Ιανουάριο. Αυτό δίδει την ευχέρεια να εξετάζονται γρηγορότερα οι εκκρεμούσες αιτήσεις για διεθνή προστασία και να ελαφρύνεται το βάρος που δημιουργούν στην Κυπριακή Δημοκρατία τα χιλιάδες άτομα, τα οποία δεν έχουν δικαίωμα να παραμείνουν στο έδαφός της. Σκοπός μας είναι να συνεχίσουμε πιο εντατικά την πολιτική αποτροπής μεταναστευτικών ροών και τους επαναπατρισμούς, ούτως ώστε το σύστημα ασύλου να είναι βιώσιμο και να μπορεί να παρέχει την απαραίτητη υποστήριξη στα άτομα που χρήζουν διεθνούς προστασίας. 

Η άφιξη παράτυπων μεταναστών στην Κύπρο πραγματοποιείται μέσω της Πράσινης Γραμμής και διά θαλάσσης, κυρίως από τον Λίβανο και σε μικρότερο βαθμό από τη Συρία. Το γεγονός ότι στην Κύπρο υπάρχει στρατιωτική κατοχή από την Τουρκία δυσχεραίνει τη διαχείριση του μεταναστευτικού, καθώς η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο στις κατεχόμενες από την Τουρκία περιοχές της. Θα πρέπει επίσης να τονιστεί ότι η Πράσινη Γραμμή δεν είναι σύνορο και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως τέτοιο. Τα προηγούμενα χρόνια οι παράτυπες αφίξεις στην Κύπρο γίνονταν κυρίως μέσω της Πράσινης Γραμμής σε ποσοστό 95%, ωστόσο από τα μέσα του 2023 και μέχρι τον Απρίλιο του 2024 οι αφίξεις πραγματοποιούνταν κυρίως μέσω της θαλάσσιας οδού. 

Σημειώνεται ότι η πλειοψηφία των μεταναστών που περνούν από τα κατεχόμενα στις ελεύθερες περιοχές προέρχονται από την Τουρκία και μεταβαίνουν στα κατεχόμενα αεροπορικώς ή ακτοπλοϊκώς. Για παράδειγμα, σημαντικό ποσοστό παράτυπων μεταναστών χρησιμοποιούν το αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης, για να φθάσουν στις κατεχόμενες περιοχές της Κύπρου με τις λεγόμενες «φοιτητικές βίζες» και από εκεί περνούν στις περιοχές που βρίσκονται υπό τον αποτελεσματικό έλεγχο της Δημοκρατίας. Συνεπώς, η μετάβαση μεταναστών από την Τουρκία στα κατεχόμενα γίνεται, τουλάχιστον, με την ανοχή των τουρκικών Αρχών. Υπενθυμίζεται ότι με βάση τον Κανονισμό της Πράσινης Γραμμής, η Κυπριακή Δημοκρατία οφείλει να επιτηρεί αποτελεσματικά την Πράσινη Γραμμή με σκοπό την καταπολέμηση της παράτυπης μετανάστευσης. 

Μια άλλη σημαντική εξέλιξη σε επίπεδο ΕΕ είναι το Σχέδιο Δράσης για την Ανατολική Μεσόγειο. Με βάση τα Συμπεράσματα του έκτακτου Ευρωπαϊκού Συμβουλίου της 9ης Φεβρουαρίου 2023, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κλήθηκε να καταρτίσει, ως προτεραιότητα, Σχέδιο Δράσης για την Ανατολική Μεσόγειο, με στόχο την πρόληψη των ροών και την ταχεία «αποσυμφόρηση» των κρατών μελών που επηρεάζονται περισσότερο. 

Το Σχέδιο Δράσης για την Ανατολική Μεσόγειο ανακοινώθηκε επίσημα στις 19 Οκτωβρίου 2023 και περιείχε τα ακόλουθα μέτρα: 

• Ενίσχυση περιπολιών/ελέγχου της Πράσινης Γραμμής.
• Καταπολέμηση και εξάρθρωση δικτύων παράνομης διακίνησης.
• Σε συντονισμό με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να ληφθούν μέτρα για καλύτερο έλεγχο των μεταναστευτικών ροών που φθάνουν στην Κύπρο μέσω του αεροδρομίου της Κωνσταντινούπολης.
• Επαφές με τις Αρχές του Λιβάνου, σε συνεργασία με την Επιτροπή, για παροχή βοήθειας στον Λίβανο, τόσο για την ανάκαμψη της χώρας όσο και για την καλύτερη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών και του μεταναστευτικού πληθυσμού στη χώρα, με απώτερο στόχο την αποτροπή αναχωρήσεων από τον Λίβανο, διά θαλάσσης, προς την Κύπρο. 

Κυρίες και κύριοι, 

Στο πλαίσιο της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, η Κυβέρνηση έχει υιοθετήσει σειρά μέτρων και ταυτόχρονα συνεχίζει να θέτει το θέμα τόσο σε ευρωπαϊκό όσο και σε διμερές επίπεδο. Τα μέτρα αυτά έχουν παραγάγει σημαντικά αποτέλεσμα, καθώς επί της παρούσας διακυβέρνησης παρατηρείται σημαντική μείωση των μεταναστευτικών ροών. 

Ταυτόχρονα, λόγω της διαπιστωθείσας ανάγκης ανάπτυξης και εφαρμογής μιας ενιαίας και ολοκληρωμένης στρατηγικής για τη μετανάστευση και το άσυλο, στις 17/06/2024, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, ιδρύθηκε το Υφυπουργείο Μετανάστευσης και Διεθνούς Προστασίας με κύριο στόχο τη διαχείριση της νόμιμης μετανάστευσης και των διαδικασιών διεθνούς προστασίας, με τρόπο που να συμβάλλει στη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής, την ενίσχυση της οικονομικής ανάπτυξης, και τη διαφύλαξη της εθνικής ασφάλειας και δημόσιας τάξης στο πλαίσιο των διεθνών και ευρωπαϊκών μας υποχρεώσεων. 

Η απόφαση αυτή καταδεικνύει και τη σοβαρότητα και αποφασιστικότητα που επιδεικνύει η Κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας στο θέμα αυτό. Το Υφυπουργείο συνεχίζει την επιτυχημένη πολιτική που ήδη εφάρμοσε η Κυβέρνηση από την ανάληψη των καθηκόντων της. 

Βασικοί πυλώνες της πολιτικής αυτής είναι η πρόληψη των ροών και η μείωση των αφίξεων, η ταχύτερη διαδικασία εξέτασης αιτήσεων ασύλου και η δημιουργία καταλληλότερων υποδομών υποδοχής. 

Επιπλέον, βρίσκονται υπό κατασκευή νέο Κέντρο Φιλοξενίας και Προαναχωρησιακό Κέντρο στις Λίμνες, έργα που αναμένεται να ολοκληρωθούν το 2025, αναβαθμίζεται το Κέντρο Πρώτης Υποδοχής «Πουρνάρα», που θα ολοκληρωθεί περί τα τέλη του τρέχοντος έτους και επεκτείνεται το Κέντρο Φιλοξενίας στην Κοφίνου, που έχει σχεδόν ολοκληρωθεί. Ιδιαίτερη έμφαση δίδεται επίσης και στην αύξηση του αριθμού των επιστροφών και για τον σκοπό αυτόν ενισχύεται το πρόγραμμα εθελούσιων επιστροφών με οικονομικά κίνητρα. 

Ένας άλλος πυλώνας πολιτικής είναι η στρατηγική για την ένταξη των νόμιμων μεταναστών στην κυπριακή κοινωνία. Επιδιώκουμε να εξαλείψουμε/αποφύγουμε τη δημιουργία γκέτο, που οδηγούν σε παραβατικές συμπεριφορές και περιθωριοποίηση. Κύριος παράγοντας αυτής της προσπάθειας θα είναι η παιδεία, και ειδικά η εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας. 

Όπως ανέφερα προηγουμένως, η εγγύτητα της Κύπρου στη Μέση Ανατολή την καθιστά κράτος Πρώτης Γραμμής, εφόσον οι μεταναστευτικές ροές που δημιουργούνται από τις συνεχείς ένοπλες συρράξεις στην περιοχή κατευθύνονται προς το νησί μας. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι ένα κράτος που σέβεται και τηρεί τις διεθνείς του υποχρεώσεις σε σχέση με την παροχή διεθνούς προστασίας σε όσα άτομα τη δικαιούνται. Εξάλλου, διαχρονικά η Κύπρος φιλοξενούσε μετανάστες, ενώ και εμείς οι Κύπριοι βιώνουμε την προσφυγιά εδώ και 50 χρόνια στο ίδιο μας το νησί. Ωστόσο, ως ένα μικρό νησιωτικό κράτος υπό κατοχή, οι δυνατότητές μας να φιλοξενήσουμε αιτούντες άσυλο είναι περιορισμένες. 

Ένα άλλο ακανθώδες ζήτημα που συνδέεται με τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές είναι η δράση δικτύων διακινητών, οι οποίοι εκμεταλλεύονται τον ανθρώπινο πόνο για ίδιον όφελος. Η Κυπριακή Δημοκρατία είναι αποφασισμένη να αντιμετωπίσει τις εγκληματικές αυτές ενέργειες. Ήδη κάποιοι διακινητές έχουν καταδικαστεί από κυπριακά δικαστήρια, ενώ και άλλες υποθέσεις πρόκειται να οδηγηθούν ενώπιον της δικαιοσύνης. 

Κυρίες και κύριοι, 

Είναι αναντίλεκτο ότι η μετανάστευση είναι μια συλλογική πρόκληση και κανένα κράτος δεν μπορεί να την αντιμετωπίσει από μόνο του. Ως εκ τούτου, καθίσταται αναγκαία η ενίσχυση της υποστήριξης προς την Κύπρο και τα νησιωτικά κράτη, τα οποία συνήθως αποτελούν Κράτη Πρώτης Γραμμής, με την παροχή των απαραίτητων πόρων και εργαλείων, ώστε να καταστεί δυνατή η διαχείριση του μεταναστευτικού ρεύματος. Επίσης, θα πρέπει να προωθηθεί η αλληλεγγύη και η συνεργασία μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ, ώστε να διασφαλιστεί η δίκαιη κατανομή ευθυνών και προκλήσεων. 

Οι πρόσφατες αλλαγές πολιτικής της ΕΕ, όπως περιγράφονται στο Νέο Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Άσυλο, σηματοδοτούν μια στροφή προς μια πιο ολοκληρωμένη και συντονισμένη προσέγγιση. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν αρκετές προκλήσεις ως προς την εφαρμογή του. Θεωρούμε ότι μέσω της συνεργασίας ανάμεσα σε ΕΕ και κράτη μέλη, αλλά και μεταξύ των κρατών μελών θα καταστεί εφικτή η επιτυχής εφαρμογή του Συμφώνου. 

Η μεταστροφή αυτή είναι ιδιαιτέρως σημαντική, καθώς τα κράτη μέλη έχουν αναγκαστεί να πάρουν μονομερή μέτρα, για να αντιμετωπίσουν τις αυξημένες μεταναστευτικές ροές. Το πρόσφατο παράδειγμα των μέτρων που έχει υιοθετήσει η Γερμανία, αλλά και οι πολιτικές που ακολουθούν άλλα κράτη μέλη τα τελευταία χρόνια καταδεικνύουν τη σοβαρότητα του μεταναστευτικού ζητήματος και την ανάγκη για ενιαία και ολοκληρωμένη διαχείρισή του. 

Υπό το φως των ανωτέρω, θεωρούμε ότι η πολιτική της ΕΕ θα πρέπει να συνυπολογίζει περισσότερο τα νησιωτικά κράτη και περιοχές, στο πλαίσιο μιας κοινής πολιτικής για όλα τα ευρωπαϊκά νησιωτικά εδάφη. 

Κλείνοντας, θα ήθελα να τονίσω ότι η υποστήριξη των νησιωτικών περιοχών μας δεν είναι μόνο ζήτημα δικαιοσύνης και ανάγκης ισότιμης κατανομής βαρών, αλλά και στρατηγικής σημασίας για την ΕΕ. Πρέπει να ενώσουμε τις δυνάμεις μας, για να διασφαλίσουμε ότι τα νησιά μας θα συνεχίσουν να ανθίζουν και να συμβάλλουν στην κοινή μας ευημερία. 

Η Κυπριακή Δημοκρατία δηλώνει έτοιμη να αντιμετωπίσει τις πολυσύνθετες προκλήσεις που άπτονται του μεταναστευτικού, πάντοτε στο πλαίσιο του διεθνούς και ενωσιακού δικαίου, σε συνεργασία τόσο με την ΕΕ και τα κράτη μέλη όσο και με τρίτες χώρες. 

Σας ευχαριστώ.

(ΑΝ/ΓΣ/ΜΣ)