Ανακοινωθέντα

Με ιδιαίτερη χαρά υποδεχτήκαμε την είδηση μιας ακόμα εγγραφής της χώρας μας στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, της μαιευτικής.

Την αίτηση για εγγραφή του στοιχείου “Μαιευτική: Γνώσεις, Δεξιότητες και Πρακτικές” στον Κατάλογο υπέβαλαν από κοινού οκτώ χώρες από τέσσερις συνολικά ηπείρους και ενέκρινε η Διακυβερνητική Επιτροπή της UNESCO, η οποία συνεδρίασε στην Μποτσουάνα στις 6 Δεκεμβρίου 2023.

Η υποβολή της υποψηφιότητας προετοιμάστηκε από Συνδέσμους Μαιών από την Κολομβία, την Κύπρο, τη Γερμανία, το Κιργιστάν, το Λουξεμβούργο, τη Νιγηρία, τη Σλοβενία και το Τόγκο, σε συνεργασία με Υπουργεία, Εθνικές Επιτροπές UNESCO και εμπειρογνώμονες σε θέματα άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και δημόσιας υγείας.

Η μαιευτική είναι μια πανάρχαια πρακτική που διατηρήθηκε και εξελίχθηκε στον χρόνο σύμφωνα με τα εκάστοτε κοινωνικά και πολιτιστικά δεδομένα σε κάθε περιοχή του κόσμου. Παρόλο που δεν υπάρχουν γραπτές πηγές για την άσκησή της στην Κύπρο κατά την αρχαιότητα, γνωρίζοντας ότι υπήρχε διαδεδομένη η λατρεία της θεάς της γονιμότητας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι οι μαίες διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στη διαδικασία του τοκετού και της παρακολούθησης εγκυμοσύνης ώστε να διασφαλιστούν οι απόγονοι.

Τρεις μαιευτικές παραστάσεις αγαλμάτων (αναθημάτων) του 6ου αι. π.Χ., που βρέθηκαν στη Λάπηθο και εκτίθενται σήμερα στο Κυπριακό Μουσείο, απεικονίζουν την προετοιμασία ή τον ίδιο τον τοκετό. Ανάλογες απεικονίσεις σκηνών τοκετού έχουν βρεθεί και σε άλλες τοποθεσίες στην Κύπρο (π.χ. Κισσόνεργα, Γόλγοι), προγενέστερες και μεταγενέστερες αυτών της Λαπήθου και εκτίθενται σήμερα σε μουσεία του εξωτερικού (Μητροπολιτικό Μουσείο Νέας Υόρκης, Βρετανικό Μουσείο Λονδίνου).

Σήμερα πια έχει προσαρμοστεί στο σύγχρονο πλαίσιο, διατηρώντας όμως τις βασικές της αρχές αναλλοίωτες: συνδυάζει την παροχή φροντίδας υγείας με τη διατήρηση των οικογενειακών δεσμών, την ενδυνάμωση των γυναικών, την ευαισθητοποίηση για τα δικαιώματά τους και την υποστήριξή τους στην περίοδο προσαρμογής στον γονικό ρόλο.

Ως πρακτική, η μαιευτική υπερβαίνει τα εθνικά σύνορα και αγγίζει πανανθρώπινες ανάγκες και αξίες. Αυτό ήταν που μας έφερε κοντά, οκτώ χώρες κατ’ αρχάς, από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές του κόσμου. Οι ομάδες εργασίας από κάθε χώρα συνεργάστηκαν στενά για την ετοιμασία μιας κοινής πρότασης προς την UNESCO για να συμπεριληφθεί στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Δύο χρόνια αργότερα είμαστε στην ευχάριστη θέση να διαπιστώνουμε τα οφέλη της διεθνούς συνεργασίας στον τομέα του πολιτισμού και της άσκησης πολιτιστικής διπλωματίας ως ένα είδος «soft power» για τη χώρα μας.

Στην απόφασή της, η Διακυβερνητική Επιτροπή «επαινεί τα κράτη μέλη για την ετοιμασία ενός πολύ καλού φακέλου υποψηφιότητας και μιας ταινίας, η οποία υπογραμμίζει την ισότητα των φύλων, τις παραδοσιακές γνώσεις, τη φροντίδα υγείας για τις γυναίκες και τη συμβολή της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς στην υλοποίηση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης». Σημείωσε, επίσης, ότι «θα αποτελέσει καλό παράδειγμα για πολυεθνικές αιτήσεις στο μέλλον» αφού για πρώτη φορά μια αίτηση εμπλέκει χώρες από τόσες διαφορετικές γεωγραφικές ομάδες του Οργανισμού.

Αυτή η αναφορά μας χαροποιεί ιδιαίτερα, διότι συνάδει με τις προσπάθειες του Υφυπουργείου μας για αναβάθμιση της πολιτιστικής διπλωματίας στη χώρα μας.

Μέχρι σήμερα, η Κύπρος έχει εγγράψει άλλα πέντε στοιχεία στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO, γεγονός που καταδεικνύει τη βούλησή μας να διαφυλάξουμε για τις μελλοντικές γενιές και την παγκόσμια κοινότητα την «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», που αποτελεί τη ζώσα μας παράδοση.

Τα άλλα στοιχεία που έχουμε εγγράψει είναι: το λευκαρίτικο κέντημα (2009), τα τσιαττιστά (2011), η Μεσογειακή Δίαιτα (2013), η τέχνη της ξερολιθιάς (2018) και η βυζαντινή ψαλτική (2019). Επιπλέον, το 2022 συμπεριλήφθηκε στον Κατάλογο Καλών Πρακτικών της UNESCO το Φεστιβάλ Tocatì, στο οποίο η Κύπρος συμμετέχει με τα Παραδοσιακά Παιχνίδια.

Ως Υφυπουργείο Πολιτισμού στόχο έχουμε η άυλη πολιτιστική κληρονομιά του τόπου μας να επιβιώνει ως αναγνωρίσιμο χαρακτηριστικό της πολιτιστικής ταυτότητας μας, να αναπροσαρμόζεται και να μεταβιβάζεται από γενιά σε γενιά.

Είναι για αυτόν τον λόγο που το Υφυπουργείο μας, με γνώμονα την εφαρμογή μιας εθνικής στρατηγικής για την προστασία, προβολή και ορθή αξιοποίηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς, στηρίζει έμπρακτα τους φορείς της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

Συγκεκριμένα:

• Προωθούμε την καταγραφή των ζωντανών, παραδοσιακών πολιτιστικών εκφράσεων της Κύπρου στον Εθνικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς. Αυτές οι εγγραφές προετοιμάζονται συνήθως από κοινότητες και δήμους, πολλές φορές από τα κατεχόμενα μας εδάφη, σε συνεργασία με την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO και εμπειρογνώμονες σε ποικίλα πεδία της άυλης. Ο Εθνικός Κατάλογος περιλαμβάνει σήμερα 60 στοιχεία ζώσας κληρονομιάς του τόπου μας και διευρύνεται κάθε χρόνο με νέες αιτήσεις από ενδιαφερόμενες κοινότητες.

• Επίσης, μέσα από το πρόγραμμα «ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ», το Υφυπουργείο μας χρηματοδοτεί δραστηριότητες  για την καταγραφή, την έρευνα, την ανάπτυξη δεξιοτήτων, τη μεταβίβαση γνώσεων και την προβολή στοιχείων της Άυλης Πολιτιστικής μας Κληρονομιάς.

• Επιχειρούμε από την άλλη να ενισχύσουμε τις τοπικές κοινωνίες μέσω της προβολής και διατήρησης της κυπριακής χειροτεχνίας και των παραδοσιακών χειροποίητων κατασκευών. Σημαντικός στόχος της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας είναι η μεταβίβαση αυτών των γνώσεων, ενθαρρύνοντας νέους και νέες να ασχοληθούν με τον τομέα της χειροτεχνίας. Παράλληλα, προωθούνται δημιουργικές συμπράξεις με καλλιτέχνες, για τη δημιουργική προσαρμογή των παραδοσιακών τεχνικών σε σύγχρονα αντικείμενα με χρηστική αξία σήμερα.

• Τώρα, σε διεθνές επίπεδο να αναφέρω πως προσπαθούμε να προβάλλουμε στην κοινή γνώμη τα στοιχεία που συνθέτουν την πλούσια πολιτιστική παράδοση της Κύπρου, μέσα από οπτικοακουστικές παραγωγές, συμμετοχές σε διεθνείς εκθέσεις και ενεργό παρουσία στο δίκτυο World Craft Council Europe.

• Επιδιώκουμε, παράλληλα, την ανάπτυξη συνεργειών στον τομέα της διατήρησης της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και προωθούμε την πολιτιστική διπλωματία. Οι περισσότερες εγγραφές της χώρας μας στους Καταλόγους Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς είναι πολυεθνικές, γεγονός που αναδεικνύει την οικουμενικότητα του πολιτισμού όπως αντικατοπτρίζεται στις τοπικές μας παραδόσεις. Παράλληλα, μέσα από αυτές τις διαδικασίες, όπως και την ενεργό εμπλοκή των εμπειρογνωμόνων μας, της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO και της Μόνιμης Αντιπροσωπείας της Κύπρου στην UNESCO και σε διεθνείς συναντήσεις, διακυβερνητικές επιτροπές και περιφερειακές δράσεις, ενισχύουμε τις διπλωματικές μας σχέσεις με άλλα κράτη.

• Τέλος, να πω ότι αναγνωρίζουμε την οριζόντια διάσταση του πολιτισμού και τη διασύνδεσή της με την αειφόρο ανάπτυξη. Αυτό αντικατοπτρίζεται στις εγγραφές της χώρας μας τόσο στον Εθνικό όσο και στον παγκόσμιο Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, στους οποίους περιλαμβάνονται στοιχεία που διασυνδέουν τον πολιτισμό με τις αγροδιατροφικές παραδόσεις, το φυσικό περιβάλλον και την υγεία, όπως στην περίπτωση της μαιευτικής. Ως εκ τούτου, η αποτελεσματική διαφύλαξη των στοιχείων της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς προϋποθέτει διατομεακές συνέργειες, με κρατικούς φορείς, ακαδημαϊκά ιδρύματα και οργανισμούς αρμόδιους σε θέματα Εκπαίδευσης, Περιβάλλοντος, Υγείας, Εργασίας, Έρευνας και Καινοτομίας.

Κλείνοντας το κομμάτι που αφορά στην άυλη πολιτισμική μας κληρονομιά, επιτρέψετε μου αναφερθώ στις προτεραιότητες του Υφυπουργείου Πολιτισμού στην UNESCO:

(1)  Ενίσχυση της συνεργασίας της Κυπριακής Δημοκρατίας με την UNESCO

Ως Υφυπουργείο Πολιτισμού, έχουμε θέσει προτεραιότητά μας την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της UNESCO, αλλά και ενεργότερης εμπλοκής της Κύπρου σε θέματα προστασίας και διαφύλαξης της παγκόσμιας κληρονομιάς. Ειδικότερα, ανάμεσα στις βασικές επιδιώξεις μας για τα επόμενα χρόνια είναι η συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας σε αιρετές θέσεις σε Διακυβερνητικές Επιτροπές και ομάδες εργασίας της UNESCO. Μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα να συνεχίσουμε το έργο που επιτελείται στον τομέα της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, ενισχύοντας παράλληλα τις προσπάθειες για την καταγραφή μνημείων και τοποθεσιών στον Κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς, για την καταπολέμηση του παράνομου εμπορίου πολιτιστικών αγαθών και τον επαναπατρισμό παράνομα κτηθέντων πολιτιστικών αγαθών.

(2)  Εκπαίδευση για τις Τέχνες και τον Πολιτισμό

Επιπλέον, αντλώντας από υφιστάμενες καλές πρακτικές, σκοπεύουμε να δημιουργήσουμε περισσότερα προγράμματα που διασυνδέουν την εκπαίδευση με τον πολιτισμό, θα φέρουν τους νέους κοντά στην πολιτιστική δημιουργία και, γενικότερα, θα δίνουν ευκαιρίες στο κοινό κάθε ηλικίας να έχει δια βίου εμπλοκή στο πολιτιστικό γίγνεσθαι.

(3)  Προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς σε περιόδους κρίσεων

Ως χώρα που έχουμε βιώσει τις καταστροφικές συνέπειες της εισβολής για την πολιτιστική κληρονομιά, θέλουμε να λειτουργήσουμε υποστηρικτικά στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που ανακύπτουν από ένοπλες συγκρούσεις, βίαιες μετακινήσεις πληθυσμών και καταστροφή μνημείων.

(4)  Πολιτιστική Διπλωματία

Παράλληλα, αξιοποιώντας τον πολιτιστικό πλούτο της χώρας μας, τόσο την πολιτιστική κληρονομιά όσο και τη σύγχρονη δημιουργία, θα επιδιώξουμε να έχουμε πιο ενεργό εμπλοκή σε διεθνή φεστιβάλ, δίκτυα και Επιτροπές. Είμαστε ήδη στη διαδικασία ενίσχυσης της συνεργασίας μας με άλλα κράτη σε επίπεδο πολιτιστικής διπλωματίας, η οποία θα επιτευχθεί με τη συνομολόγηση νέων πολιτιστικών συμφωνιών.

Κυρίες και κύριοι,

Η επιτυχία της εγγραφής της μαιευτικής στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO λαμβάνει χώρα φέτος, χρονιά κατά την οποία η αντίστοιχη Σύμβαση της UNESCO  συμπληρώνει 20 χρόνια.

Μια Σύμβαση που έχει συμβάλει καθοριστικά στην προώθηση μιας νέας αντίληψης για την πολιτιστική κληρονομιά, πιο ολιστικής και πιο συμπεριληπτικής. Μετατοπίζει την προσοχή από τα μνημεία και τα υλικά πολιτιστικά αγαθά, αναδεικνύοντας εκφάνσεις του πολιτισμού μας που απορρέουν άμεσα από τον άνθρωπο και τις κοινότητες, ως φορείς γνώσεων, παραδόσεων και εθίμων.

Η επέτειος των 20 χρόνων αποτελεί ευκαιρία να αναλογιστούμε όσα έχουν επιτευχθεί όλα αυτά τα χρόνια και να διερευνήσουμε τρόπους περαιτέρω προβολής και διαφύλαξης αυτής της ευαίσθητης μορφής πολιτιστικής κληρονομιάς στο μέλλον.

Στις μέρες μας, η άυλη πολιτιστική κληρονομιά μπορεί να αποτελέσει σημείο αναφοράς και πηγή άντλησης γνώσης και έμπνευσης για τις σύγχρονες κοινωνίες προκειμένου να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά το πρόβλημα της κλιματικής αλλαγής και να προσαρμοστούν ομαλότερα σε αυτή. Ακριβώς επειδή ενσωματώνει με απλό και λιτό τρόπο, κληροδοτημένες από τις προηγούμενες γενιές, γνώσεις για τη φύση και το σύμπαν, εμπειρίες και πρακτικές, που έχουν αποδειχθεί διαχρονικά χρήσιμες και επιτυχείς στην αντιμετώπιση ανάλογων προκλήσεων και αναγκών.

Με αυτά, και προτού κλείσω την παρέμβασή μου στη σημερινή εκδήλωση, επιτρεψετέ μου να συγχαρώ και να ευχαριστήσω την Κυπριακή Εθνική Επιτροπή UNESCO και την Ειδική Επιτροπή Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς για την αγαστή συνεργασία και την πολύτιμη προσφορά τους στον εμπλουτισμό του Εθνικού Καταλόγου Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, από τον οποίο αντλούμε στοιχεία για να προωθήσουμε στους παγκόσμιους καταλόγους. Θέλω να ευχαριστήσω τη δρα Λουκία Χατζηγαβριήλ η οποία ήταν η Πρόεδρος της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO για τα τελευταία 20 χρόνια, δηλαδή από τότε που επικυρώθηκε η σύμβαση για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομία.

Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τις απελθούσες εμπειρογνώμονες της Ειδικής Επιτροπής δρα Άγγελ Νικολάου Κονναρή και δρα Ευφροσύνη Ριζοπούλου Ηγουμενίδου οι οποίες συνέβαλαν κατά τη θητεία τους στην ετοιμασία της αίτησης για τη μαιευτική, καθώς και τη Λειτουργό της Κυπριακής Εθνικής Επιτροπής UNESCO κα Θέκλα Παπαντωνίου, η οποία συμμετείχε στη διακρατική συγγραφική ομάδα της αίτησης και συντόνισε τη συλλογή του υλικού από την Κύπρο. Ευχαριστίες εκφράζουμε και στην κα Δανάη Στυλιανού και το ΤΕΠΑΚ για την παραχώρηση οπτικοακουστικού υλικού.

Τέλος, ευχαριστώ την Επιτροπή Μαιών και την Πρόεδρό της κα Στέλλα Λεοντίου, τις μαίες και τους μαιευτές για τη συμβολή τους στη διαφύλαξη αυτής της πανάρχαιας πρακτικής, για την προσφορά τους στον Άνθρωπο, την Κοινωνία και τον Πολιτισμό.

(Εφυς/ΕΑθ/ΘΘ)