Ανακοινωθέντα

Το Τμήμα Αρχαιοτήτων του Υφυπουργείου Πολιτισμού ανακοινώνει την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης των ετήσιων ερευνών πεδίου 2024 Ερευνητικής Μονάδας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κύπρου (ΠΚ) στην Παλαίπαφο, τις οποίες διευθύνει από το 2006 η καθηγήτρια Μαρία Ιακώβου στο πλαίσιο του προγράμματος ανάλυσης τοπίου «Palaepaphos Urban Landscape Project (PULP)» (Eικ.1). Στη θερινή αποστολή του 2024 συμμετείχαν, εκτός από τα τακτικά μέλη της αποστολής, προπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές και πολλοί απόφοιτοι του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του ΠΚ, καθώς και μεταδιδακτορικοί ερευνητές από το Πανεπιστήμιο UNISTRASI της Σιένας με τον καθηγητή τους δρα Jacopo Tabolli. Την αποστολή συμπλήρωσαν οι συνεργάτες του προγράμματος Παλαιπάφου από το ΤΕΠΑΚ, ο δρ Άθως Αγαπίου, διαχειριστής ψηφιακών δεδομένων και Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών του PULP, και ο δρ Κυριάκος Θεμιστοκλέους, υπεύθυνος για την ετήσια ανανέωση της ορθοφωτογραφίας του τοπίου. Η επιχείρηση είχε διάρκεια πέντε βδομάδων και επικεντρώθηκε σε δυο στόχους: στον τύμβο και στο ανατολικό τείχος της Λαόνας (Eικ.2), που φαίνεται να συνδέει τη Λαόνα με το οροπέδιο Χατζηαπτουλλά ως τμήματα μιας ενιαίας τειχισμένης ακρόπολης. 

Πρώτος στόχος της φετινής αποστολής ήταν ο εντοπισμός του επιπέδου πάνω στο οποίο αναγέρθηκε ο τύμβος της Λαόνας. Διαπιστώθηκε ότι οι μηχανικοί-αρχιτέκτονες του τύμβου αντί να κτίσουν τον τύμβο στο δάπεδο χρήσης της εσωτερικής όψης του προγενέστερου Κυπρο-Κλασικού τείχους (που θάφτηκε και διατηρήθηκε μέσα στον τύμβο), επέλεξαν να αφαιρέσουν το δάπεδο και να θεμελιώσουν τον τύμβο σε ένα χαμηλότερο (κατά μισό μέτρο) και σταθερότερο γεωλογικό υπέδαφος. Η δυτική τομή, η οποία έγινε από την κορυφή του τύμβου, που βρίσκεται στα 114 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας, ολοκληρώθηκε μετά από 60 μέτρα όταν έφτασε στη δυτική άκρια του λοφίσκου της Λαόνας. Το πρώτο στρώμα από κόκκινο πηλό, με το οποίο ξεκίνησε να κτίζεται ο τύμβος, εντοπίζεται στα 105,5 μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η δυτική τομή έδειξε ότι όλα τα στρώματα κατασκευής του τύμβου, που φτάνει στην κορυφή στο ύψος των 8,5 μέτρων, είναι κατασκευασμένα με προδιαγραφές ανθεκτικότητας του μείγματος και εναλλάσσονται με στρώσεις από συμπιεσμένη μάργα (Εικ.3). Υπολογίζεται ότι για το κτίσιμο του χρειάστηκαν συνολικά 10.000 κυβικά μέτρα μάργας και σύνθετων στρωμάτων πηλού σε διαφορετικές αποχρώσεις. Αυτή η επιβεβαίωση καθιστά τον τύμβο Λαόνας το μεγαλύτερο κτιστό μνημείο της αρχαίας Κύπρου. 

Η ανέγερση του τύμβου εξακολουθεί να τοποθετείται στον ύστερο 4^ο αιώνα π.Χ., στην περίοδο που ιστορικά ταυτίζεται με τη σύγκρουση των Μακεδόνων διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Αναμφίβολα, η κατασκευή του είναι έργο έμπειρων κατασκευαστών τύμβων, ενός μνημειακού ταφικού μνημείου που -με μοναδική εξαίρεση τον σύγχρονο, αλλά μικρότερο τύμβο του κενοταφίου της Σαλαμίνας- ήταν ξένο στην ταφική αρχιτεκτονική της Κύπρου. 

Η έρευνα του προηγούμενου έτους (2023) κατέδειξε ότι η αβαθής λεκάνη ανάμεσα στη Λαόνα και το Χατζηαπτουλλά δεν είναι φυσική, αλλά το αποτέλεσμα ανθρωπογενών παρεμβάσεων που μπορούν να αποδοθούν στην αφαίρεση ιζημάτων για την κατασκευή του τύμβου. Αυτό εξηγεί και τη διάβρωση και κατάρρευση εντός της λεκάνης της εσωτερικής λιθοδομής, μήκους 25 μέτρων, της μνημειακής οχύρωσης της Λαόνας, καθώς και των τοίχων αντιστήριξης της βόρειας πλευράς των μνημείων της ακρόπολης του Χατζηαπτουλλά. Αποδεικνύεται ότι ο τύμβος, παρά το ανεπανάληπτο μέγεθός του, έχει σκεπάσει μόνο ένα τμήμα 65 μέτρων του ανατολικού τείχους της Λαόνας, το οποίο συνεχίζει την πορεία του προς νότο (Εικ.4 α-β) και να διανύει τη μικρή απόσταση που το χωρίζει από το οροπέδιο Χατζηαπτουλλά. 

Για αυτό, ο δεύτερος στόχος της θερινής αποστολής 2024 ήταν η πλήρης διερεύνηση της περιοχής ανάμεσα στα ανατολικά όρια του τείχους Λαόνας και στο ανατολικό τείχος που προστατεύει το ανακτορικό σύμπλεγμα στην ακρόπολη του Χατζηαπτουλλά. Η διερευνητική ανασκαφή διεξήχθη σε τρία σημεία:

(1) Στη βόρεια όψη του ανακτόρου: αποκαλύφθηκε μια άγνωστη επέκταση, η οποία αποτελείται από μεγάλη, σχεδόν τετράγωνη, βάση αμυντικού πύργου (Εικ.5) που συνδέεται στα ανατολικά με ένα νέο τμήμα του ανατολικού τείχους. Η λίθινη τοιχοποιία διατηρείται σε ύψος ενός περίπου μέτρου και όλες οι γωνίες είναι κατασκευασμένες με κατεργασμένους λίθους. 

(2) Στην ενδιάμεση απόσταση ανατολικά της αβαθούς λεκάνης: εντοπίστηκε ένα εντελώς νέο σύμπλεγμα με διαφορετικό προσανατολισμό και θεμελιωμένο σε χαμηλότερο επίπεδο εξωτερικά του τείχους της Λάονας. Και σε αυτό η τοιχοποιία διατηρείται σε εντυπωσιακό ύψος. Η χρονολόγησή του παραμένει ασαφής, αλλά είναι πιθανότατα ένα κατά πολύ αρχαιότερο σύμπλεγμα. 

(3) Στο σημείο εξωτερικά του τείχους Λαόνας, όπου το 2023 εντοπίστηκε η γωνία αρχαιότερου λίθινου μνημείου, το οποίο υπερκαλύπτει η Κυπρο-Κλασική οχύρωση: ολοκληρώθηκε η αποκάλυψή του μέχρι τη βάση θεμελίωσης και επιβεβαιώθηκε ότι ένα σημαντικό τμήμα του με εντυπωσιακούς κατεργασμένους λίθους ενσωματώθηκε στο τείχος της Λαόνας. Ένας εξ αυτών φέρει εγχάρακτα γκράφιτι πλοίων. Παράλληλα έγινε τομή στο εύρος του τείχους, η οποία έδειξε ότι κάτω από τα Κυπρο-Κλασικά στρώματα της οχύρωσης διατηρούνται έξι οριζόντιες σειρές κατεργασμένων λίθων του αρχαιότερου μνημείου. Η κεραμική που απομονώθηκε στη θεμελίωση και στο δάπεδο χρήσης του το χρονολογεί στην Ύστερη Εποχή του Χαλκού. Είναι η πρώτη φορά που σε έναν από τους οικιστικούς θύλακες της ιδρυτικής φάσης της Αρχαίας Πάφου αναγνωρίζεται κτιστό λίθινο μνημείο του 13-12 αι. π.Χ. 

Η έκταση των ερευνών που πραγματοποιήθηκαν από το 2009 ως και σήμερα στη Λαόνα και Χατζηαπτουλλά, αποκαλύπτοντας κυρίως μνημεία της ακρόπολης του 5ου-4ου αιώνα π.Χ. έχει εμβαδόν 28.800 τετραγωνικά μέτρα και διαστάσεις 120 μ. x 240 μ. (Εικ.6).

Εικόνα 1: Το τοπίο της αρχαίας πολιτείας ανατολικά του ιερού

Εικόνα 2: Εσωτερική όψη ανατολικού τείχους Λαόνας που είχε σκεπαστεί από τον τύμβο

Εικόνα 3: Βόρεια και δυτική τομή κορυφής (ύψος 114μ.)

Εικόνα 4 α-β: Πορεία ανατολικού τείχους Λαόνας προς νότο – προς οροπέδιο Χατζηαπτουλλά

Εικόνα 5: Βάση πύργου στη βόρια όψη ανακτόρου Χατζηαπτουλλά

Εικόνα 6: Ενιαίος κάνναβος ανασκαφών 2009-2024 στη Λάονα και στο Χατζηαπτουλλά

(ΓΣ/ΝΖ)