Ανακοινωθέντα

«Θέμα Αγνοουμένων Κύπρου – Απόφαση Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ), ημερ. 10 Μαΐου, 2001 (προσφυγή Κύπρος v Τουρκία αρ. 25781/94)»

Το ζήτημα των αγνοουμένων μας αποτελεί την πιο τραγική και οδυνηρή συνέπεια της τουρκικής εισβολής του 1974 και της συνεχιζόμενης τουρκικής κατοχής στη χώρα μας, μισό αιώνα τώρα. Η διαπίστωση ότι βρισκόμαστε 50 χρόνια μετά από την τουρκική εισβολή και το γεγονός ότι πολύ λίγα έχουν γίνει από την Τουρκία όλα αυτά τα χρόνια για αυτό το αμιγώς ανθρωπιστικό ζήτημα δεν μας αφήνουν πολλά περιθώρια, παρά μόνο να εργαστούμε με ακόμη περισσότερη επιμονή, ζήλο και αφοσίωση για τη διακρίβωση της τύχης και του τελευταίου αγνοούμενού μας.

Η τουρκική εισβολή και η Τουρκία δια των στρατευμάτων της παραβίασε τα ανθρώπινα δικαιώματά των αγνοουμένων μας και των οικογενειών τους, διαμέλισε οικογένειες, και τις υποχρέωσε –παράνομα– να βρίσκονται μακριά από τα σπίτια που γεννήθηκαν. Γονείς έχασαν τα παιδιά τους, παιδιά έχασαν τους γονείς τους. Μανάδες και σύζυγοι που περιμένουν καρτερικά τους δικούς τους ανθρώπους, μανάδες που έφυγαν με τον καημό και δεν έμαθαν για την τύχη των αγαπημένων τους. Παιδιά που παρέμειναν για πάντα παιδιά, αλλά και παιδιά που αναγκάστηκαν να μεγαλώσουν με αγνοούμενο πατέρα ή και μητέρα στον απόηχο του πολέμου. Έφηβες και γυναίκες που βασανίστηκαν, κακοποιήθηκαν βάναυσα, ταλαιπωρήθηκαν και συνεχίζουν να ταλαιπωρούνται, κουβαλώντας για πάντα μέσα τους τις φρικαλεότητες και τα βασανιστήρια που έζησαν, αλλά και τις συνέπειες που βιώνουν έκτοτε, εδώ και μισό αιώνα.

Εκπροσωπώντας τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, ο οποίος έθεσε την παρούσα εκδήλωση υπό την αιγίδα του, θέλω πρωτίστως να μεταφέρω τα συγχαρητήριά του στους διοργανωτές, την Παγκύπρια Οργάνωση Συγγενών Αδήλωτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων, την Πανελλήνια Επιτροπή Συγγενών Αδηλώτων Αιχμαλώτων και Αγνοουμένων κατά την Κυπριακή Τραγωδία και το Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, που μαζί με το Γραφείο μου ανέλαβαν αυτή την πρωτοβουλία. Μια πρωτοβουλία που έχει ως στόχο, μέσα από τις εισηγήσεις των εκλεκτών και διακεκριμένων ομιλητών, οι οποίοι έχουν αφιερώσει χρόνια στην υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και στη διαφύλαξη της δικαιοσύνης, να καταδείξει τη σημαντικότητα της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για την Κύπρο, αλλά, παράλληλα, να αναζητήσει τρόπους και δρόμους που θα μπορούσαν να ανοίξουν και να υποβοηθήσουν στην εφαρμογή της.

Η συμβολή τους στη διατήρηση της μνήμης και, παράλληλα, στη διαφώτιση και ανάδειξη του σοβαρού ζητήματος των αγνοουμένων της Κύπρου είναι ανεκτίμητη. Μέσα από την εμπειρία τους, καλούμαστε να εμβαθύνουμε σε σημαντικά ζητήματα και να διερευνήσουμε προοπτικές για την πλήρη εφαρμογή της απόφασης του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων.

Θα ήθελα με τη σειρά μου να αναφερθώ στην απόφαση του ΕΔΑΔ της 10ης Μαΐου του 2001, στην προσφυγή της Κύπρου έναντι της Τουρκίας, και να σημειώσω ότι πρόκειται για απόφαση σταθμό στο ζήτημα των αγνοουμένων. Πέραν από το νομικό προηγούμενο και την καταδίκη της Τουρκίας, επί της ουσίας αποτέλεσε την απαρχή και έδωσε το έναυσμα, για να αρχίσουν να δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την ενεργοποίηση της Διερευνητικής Επιτροπής Αγνοουμένων, που υλοποιήθηκε τελικά πέντε χρόνια μετά.

Η διακρίβωση της τύχης ενός σημαντικού αριθμού των αγνοουμένων μας οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε αυτή την απόφαση. Αναμφίβολα, είναι πολλά αυτά που θα έπρεπε να ακολουθήσουν. Χωρίς δεύτερη σκέψη, κανένας δεν μπορεί να δηλώνει ικανοποιημένος, από τη στιγμή που ακόμη και σήμερα η Τουρκία θέτει μια σειρά από εμπόδια στις ανασκαφικές ενέργειες, με αποτέλεσμα το 49% των υποθέσεων αγνοουμένων μας να εξακολουθούν να εκκρεμούν μέχρι σήμερα, με τους δικούς τους να στερούνται το δικαίωμα στην αλήθεια για την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων.

Πενήντα χρόνια μετά, η Τουρκία συνεχίζει να επιμένει στην αδιάλλακτη στάση της για το ανθρωπιστικό και ευαίσθητο θέμα των αγνοουμένων μας, βασανίζοντας τις ψυχές των αγνοουμένων μας, αλλά πολύ δε περισσότερο τις μανάδες, όσες ακόμη βρίσκονται εν ζωή, τις μανάδες που φεύγουν από τη ζωή κουβαλώντας στους ώμους τους το μαρτύριο της αβεβαιότητας για την τύχη των αγαπημένων τους προσώπων, τα αδέρφια, τα παιδιά και τους συγγενείς των αγνοουμένων μας. Εξάλλου, στη συγκεκριμένη απόφαση αποτυπώνονται οι σοβαρές παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όχι μόνο των αγνοούμενων προσώπων, αλλά και των οικογενειών τους.

Ενόψει και της συζήτησης με τους εκλεκτούς εισηγητές που θα ακολουθήσει, θα ήθελα να σημειώσω πως τα προσκόμματα από πλευράς Τουρκίας ταξινομούνται σε τρεις κυρίως άξονες. Και είναι επ’ αυτών που πρέπει να επικεντρωθούμε, για να συνεχίσουν να ασκούνται πιέσεις προς την Τουρκία, ώστε να διαφοροποιηθεί η στάση της προς την ορθή κατεύθυνση στο θέμα των αγνοουμένων μας.

Ο πρώτος άξονας είναι το θέμα της άρνησης της Τουρκίας να παραχωρήσει πρόσβαση σε στοιχεία και πληροφορίες από τα στρατιωτικά της αρχεία, ιδιαίτερα πληροφορίες για τις μαζικές ταφές από τον τουρκικό στρατό μετά την εκκαθάριση των πεδίων μάχης.

Ο δεύτερος άξονας είναι το ζήτημα της καταστροφής των χώρων ταφής και της σκόπιμης μετακίνησης λειψάνων. Δηλαδή, ακόμα και στις περιπτώσεις που οι πληροφορίες που λαμβάνονται είναι ορθές και αξιόπιστες, η Τουρκία, αποδεδειγμένα, επιχείρησε μετακίνηση οστών, όπως άλλωστε αποκαλύφθηκε στην περίπτωση με τους αγνοούμενους στο Ορνίθι.

Και ο τρίτος άξονας είναι τα προσκόμματα, τα προβλήματα και τα εμπόδια, που με διάφορες προθέσεις θέτει το κατοχικό καθεστώς, προκαλώντας καθυστερήσεις και κωλυσιεργία στις προγραμματισμένες έρευνες και εκταφές, ειδικότερα σχετικά με τις ανασκαφές, εκταφές και έρευνες στις ούτω καλούμενες στρατιωτικές ζώνες.

Ως εκ τούτου, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας κ. Νίκος Χριστοδουλίδης έθεσε εξ αρχής ως προτεραιότητα το θέμα των αγνοουμένων μας και, στο πλαίσιο αυτό, εφαρμόζουμε συγκεκριμένο στρατηγικό σχέδιο-πλάνο με συγκεκριμένες δράσεις, που έφερε ήδη θετικά αποτελέσματα.

Όπως θα γνωρίζετε, ο ίδιος ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας έχει θέσει το θέμα, όχι μόνο στον κατοχικό ηγέτη, αλλά και σε ηγέτες ξένων κρατών και κυβερνήσεων και στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), εντατικοποιώντας κατ’ αυτό τον τρόπο τις πιέσεις προς την Τουρκία, έτσι ώστε να ξεπεραστούν ή τουλάχιστον να περιοριστούν τα εμπόδια στην έρευνα και τις ανασκαφές, και να πρυτανεύσει η συνεργασία, για να δοθεί πρόσβαση σε αρχεία και άλλα στοιχεία, που θα μας βοηθήσουν στη διακρίβωση της τύχης των αγνοουμένων μας. Στο πλαίσιο αυτό εντάσσονται και οι ενέργειες για την ετοιμασία νέας Έκθεσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για τους Αγνοούμενους της Κύπρου, με τον διορισμό του ευρωβουλευτή Francois Bellamy.

Θα ήθελα επίσης να σημειώσω την ανάληψη πρωτοβουλίας από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας για την κοινή επίσκεψη με τον Τουρκοκύπριο ηγέτη στο Ανθρωπολογικό Εργαστήριο της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους στην Κύπρο (ΔΕΑ) πέρυσι τον Ιούλιο, όπου εκδόθηκε και το κοινό ανακοινωθέν, καθώς και την απόφασή του για αύξηση της οικονομικής συνεισφοράς προς τη ΔΕΑ με μοναδικό στόχο να δώσει πρόσθετη ώθηση στην ΔΕΑ, να την καταστήσει πιο αποτελεσματική και να ενισχύσει την επιχειρησιακή της δυνατότητα, ώστε να λειτουργήσει με πιο γοργούς ρυθμούς.

Σημαντική επίσης είναι και η πρόσφατη απόφαση της Γερμανίας να παρέχει χορηγία ύψους €160.000 στη ΔΕΑ. Εξίσου σημαντική είναι και η συνδρομή εμπειρογνωμόνων από την Αμερική, οι οποίοι θα βρίσκονται στην Κύπρο την ερχόμενη εβδομάδα για εξειδικευμένες έρευνες εδάφους που θα βοηθήσουν στον εντοπισμό οστών αγνοουμένων σε συγκεκριμένες περιοχές που υπάρχουν σχετικές πληροφορίες. Η πρόσφατη έκθεση προόδου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Τουρκία, η οποία δόθηκε στη δημοσιότητα στις 30 Οκτωβρίου, αποτυπώνει την ιδιαίτερη σημασία που αποδίδει η ΕΕ, καθώς και την ενεργή στήριξή της στο Κυπριακό και αποτελούν νέα διάσταση με θετικό αντίκτυπο και στο ζήτημα των αγνοουμένων. Στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την Τουρκία είναι και οι παραβιάσεις των δικαιωμάτων των αγνοουμένων προσώπων και των οικογενειών τους, και η Τουρκία οφείλει να επιτρέψει την αποτελεσματική διερεύνηση για την τύχη των αγνοουμένων μας.

Σε ένα άλλο επίπεδο, σε ότι αφορά τη λειτουργία του Γραφείου μας προχωρήσαμε, με βάση το Πρόγραμμα Διακυβέρνησης, σε μια σειρά από αλλαγές, κυρίως στην προσέγγιση των ζητημάτων που διαχειριζόμαστε καθημερινά, με επίκεντρο τον άνθρωπο. Δώσαμε ιδιαίτερη βαρύτητα στην προσπάθεια για αύξηση της ροής πληροφοριών, προωθώντας την ενδυνάμωση της δυνατότητας εξασφάλισης πληροφοριών. Έχουμε καταργήσει τις ανακριτικές μεθόδους αναφορών σε μια συνειδητή προσπάθεια να ξεκλειδώσουμε την επικρατούσα σιωπή και να αξιοποιήσουμε κάθε δυνατή πληροφορία. Πλέον, οι επαφές και η εξασφάλιση πληροφοριών διεξάγονται κάτω από ανθρώπινες και φιλικές συνθήκες, μακριά από το ανακριτικό αστυνομικό προφίλ. Αυτό έχει συμβάλει στη δημιουργία ενός κλίματος εμπιστοσύνης και ασφάλειας, η διαδικασία λήψης αναφορών είναι φιλική προς τους ανθρώπους και διεξάγεται από την Υπηρεσία μας με τρόπο που ωθεί τους πληροφοριοδότες που κατέχουν οποιαδήποτε πληροφορία για τους αγνοούμενους μας, ή και τα θύματα, να μιλήσουν χωρίς φόβο για όσα κρατούν μέσα τους για δεκαετίες.

Είναι σημαντικό επίσης να αναφερθεί ότι τον τελευταίο ενάμιση χρόνο είχαμε στο σύνολο 36 ταυτοποιήσεις, εκ των  οποίων οι 15 αφορούν το Πρόγραμμα της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθώς και ένα σημαντικό αριθμό ταυτοποιήσεων επιπρόσθετων οστών ηρώων μας.

Το Γραφείο μας, ωστόσο, εφαρμόζοντας την ανθρωποκεντρική προσέγγιση, επενδύει και σε ένα άλλο τομέα εξίσου σημαντικό, στην επαφή με τους συγγενείς των αγνοουμένων μας. Εφαρμόσαμε τις προσωπικές συναντήσεις με τις οικογένειες των αγνοουμένων μας, ειδικότερα πριν και μετά από την ταυτοποίηση των οστών των αγαπημένων τους ανθρώπων. Ακολουθούμε πλέον τη διαδικασία της προσωπικής ενημέρωσης, είτε στην Κύπρο είτε στην Ελλάδα, επιδεικνύοντας τον απαιτούμενο σεβασμό σε αυτούς τους ανθρώπους που περίμεναν καρτερικά για πέντε δεκαετίες, ενώ επιπρόσθετα δώσαμε έμφαση και αναδείξαμε για πρώτη φορά τις αθέατες πτυχές των αγνοουμένων μας, όπως είναι τα παιδιά και οι γυναίκες, και δημιουργήσαμε Πάρκο αφιερωμένο στη μνήμη των 36 αγνοούμενων παιδιών της τουρκικής εισβολής. Επιπλέον, αναγνωρίζοντας το δράμα των οικογενειών τους, τιμήθηκαν για πρώτη φορά από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας γυναίκες σύμβολα και πρότυπα, αθώα θύματα της τουρκικής εισβολής του 1974, αλλά και γυναίκες που συνεχίζουν μέχρι και σήμερα τον αγώνα.

Κλείνοντας, εκ μέρους του Προέδρου της Δημοκρατίας, θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι θα καταβάλουμε κάθε δυνατή προσπάθεια για την επίτευξη προόδου στο ζήτημα των αγνοουμένων μας, εγείροντας το θέμα σε όλες τις επαφές με διεθνείς και ευρωπαϊκούς οργανισμούς για τη διακρίβωση της τύχης και του τελευταίου αγνοούμενου μας. Η Τουρκία φέρει ηθική και νομική ευθύνη να συνεργαστεί στο ζήτημα των αγνοουμένων, να δώσει τις αναγκαίες πληροφορίες και πρόσβαση στους χώρους ταφής στα κατεχόμενα, και είναι γι’ αυτές τις ευθύνες που αναμένουμε με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα συμπεράσματα της σημερινής ημερίδας.

Ευχαριστούμε και συγχαίρουμε τους διοργανωτές αυτής της σημαντικής Ημερίδας, καθώς και τους διακεκριμένους εισηγητές, αλλά και όσοι παρευρίσκεστε εδώ, για να ενημερωθείτε και να συμβάλετε, ο κάθε ένας με τον τρόπο που μπορεί, στην ατομική και συλλογική προσπάθεια, που αποτελεί εθνικό καθήκον προς την πατρίδα μας.

Το ζήτημα των αγνοουμένων είναι, και θα συνεχίσει να αποτελεί, μια από τις τραγικότερες συνέπειες της τουρκικής εισβολής, και ως πολιτεία οφείλουμε να το αναδεικνύουμε ως ζήτημα που αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα.

(PM/ΜΣ/ΑΣ)