Ανακοινωθέντα

Με αισθήματα βαθιάς ευλάβειας και σεβασμού συγκεντρωθήκαμε σήμερα στον Ιερό Ναό Παναγίας Φανερωμένης, για να αποτίνουμε τον προσήκοντα φόρο τιμής σε μια εμβληματική μορφή της Κύπρου, μια αξιοσέβαστη γυναίκα, μια στοργική μάνα, μια γενναία ηρωίδα, την Ευφροσύνη Προεστού.

«…Της Κύπρου Μάνα της Λαπήθου Κυρά

μηδέν η πένα μου τα λόγια μου φτωχά

μπροστά στο μεγαλείο της ψυχής σου.

Τον θάνατο κατάματα αντίκρισες

μαρτύρησες φριχτά μα δεν ελύγισες....

βαθιά υπόκλιση στην δύναμη σου…».

Οι στίχοι του ποιήματος της Ειρήνης Ανδρέου για την «Κυρά της Λαπήθου» αναδεικνύουν το υπέρτατο μεγαλείο της ψυχής της Ευφροσύνης Προεστού και, ταυτόχρονα, υπογραμμίζουν ότι τα λόγια είναι πολύ φτωχά για όλους εμάς που επιχειρούμε να αναδείξουμε την ανιδιοτελή προσφορά της στην πατρίδα.

Η κυρά Φροσύνη, η κυρά της Κύπρου μας, έχει ταυτιστεί με τη γενναιότητα, την αυταπάρνηση και το μεγαλείο της Ελληνίδας αγωνίστριας. Ανέδειξε στον υπέρτατο βαθμό την έννοια και το περιεχόμενο της ανθρώπινης αλληλεγγύης και του ηρωισμού σε εξαιρετικά δυσμενείς συνθήκες, κατά τη διάρκεια της πιο κρίσιμης περιόδου της σύγχρονης ιστορίας μας, το καλοκαίρι του 1974.

Γεννήθηκε στη Λάπηθο το 1903 και μεγάλωσε σε μια παραδοσιακή κυπριακή οικογένεια, που ενστερνιζόταν τις αξίες, τα ήθη, τα ιδεώδη και τα έθιμα του λαού και της πίστης μας. Νυμφεύθηκε τον Ιωάννη Φλουρέντζο και μαζί έφτιαξαν την οικογένειά τους στον Άγιο Ερμόλαο, αποκτώντας τέσσερα παιδιά: τον Φρίξο, την Έλλη, τη Θέμιδα και τη Λυγία.

Ήταν φιλάνθρωπος, συμπονετική, βαθιά θρησκευόμενη και πρόσφερε απλόχερα τη βοήθειά της σε όλους όσοι τη ζητούσαν. Η αγάπη και η διάθεσή της για προσφορά προς τον συνάνθρωπο την οδήγησαν στην απόφαση να παρακολουθήσει μαθήματα μαιευτικής στο Γενικό Νοσοκομείο Λευκωσίας, για να ασκήσει αργότερα το επάγγελμα της μαίας στα χωριά της ευρύτερης περιοχής Λαπήθου-Αγ. Ερμολάου, συμπεριλαμβανομένων και των τουρκοκυπριακών.

Το 1959 επέστρεψε και εγκαταστάθηκε μόνιμα στη γενέτειρά της. Το όνομα της Ευφροσύνης Προεστού γράφτηκε ανεξίτηλα με χρυσά γράμματα στις δέλτους της ιστορίας της πατρίδας μας για τον ηρωισμό που επέδειξε και την αυτοθυσία της στη διάρκεια των τραγικών γεγονότων της εισβολής του 1974, και, συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια των ημερών μετά τις 6 Αυγούστου, όπου οι κωμοπόλεις της Λαπήθου και του Καραβά καταλήφθηκαν από τους Τούρκους εισβολείς και οι εγκλωβισμένοι κάτοικοι έζησαν τη φρίκη και την ωμή βία.

Μαζί με τους κατοίκους εγκλωβίστηκαν και δεκάδες εθνοφρουροί  που συμμετείχαν στον αγώνα υπεράσπισής των δύο κωμοπόλεων και δεν κατάφεραν να απαγκιστρωθούν μαζί με τους υπόλοιπους συμπολεμιστές  τους.  

Εννέα στρατιώτες του 286 Μηχανοκίνητου Τάγματος Πεζικού και τρεις του 256 Τάγματος Πεζικού, που δεν κατάφεραν να απεμπλακούν από τις σφοδρές μάχες σώμα με σώμα και να οπισθοχωρήσουν, αναζήτησαν βοήθεια από τους εναπομείναντες κατοίκους και στην εναγώνια προσπάθειά τους συνάντησαν την Ευφροσύνη Προεστού. Της ζήτησαν να τους προσφέρει προστασία, υποδεικνύοντάς τους ένα ασφαλές καταφύγιο, για να αποφύγουν τη σύλληψη. Η κυρά Ευφροσύνη χωρίς δεύτερη σκέψη τους υπέδειξε ασφαλή χώρο προστασίας και, σαν άλλη μάνα, φρόντισε να τους παρέχει τα απαραίτητα για τη διαβίωση για έναν μήνα περίπου.  Τους έκρυψε σ’ ένα λαγούμι, πλησίον του σπιτιού της, και φρόντισε να τους παρέχει καθημερινά τροφή, χωρίς να υπολογίζει τον θανάσιμο κίνδυνο που διέτρεχε. Όταν αργότερα τη ρώτησαν γιατί το έκανε, αυτή απάντησε με ταπεινότητα ότι, «…Εγώ τούτο το έκαμα, για να προσφέρω απέναντι του Θεού έναν καλό…»

Οι Τούρκοι που διεξήγαγαν καθημερινά εκκαθαριστικές επιχειρήσεις και έρευνες, στις 8 Αυγούστου, εισέβαλαν στο σπίτι της κυρά Φροσύνης με πρωτοφανή αγριότητα.   Εκείνη στάθηκε απέναντί τους λεβέντικα και τους είπε: «Άκουσα εις το ράδιο ότι εν να έρτει ο τουρκικός στρατός, για να φέρει την ειρήνη. Όπου θέλετε, γιε μου, εγώ πάω, αλλά να σας παρακαλέσω να με αφήσετε σπίτι μου τζιαι εν να ‘ρτουν οι κόρες μου να με πάρουν».

Ήξερε να ομιλεί την τουρκική γλώσσα, καθώς ως μαία είχε επισκεφθεί πολλά τουρκοκυπριακά σπίτια της ευρύτερης περιοχής, βοηθώντας εγκύους γυναίκες να φέρουν στον κόσμο τα παιδιά τους.

Ένας Τουρκοκύπριος κάτοικος την αναγνώρισε, αφού στο παρελθόν βοήθησε την έγκυο μάνα του, και έπεισε τους Τούρκους στρατιώτες να την αφήσουν ήσυχη και να αποχωρήσουν. Οι μέρες περνούσαν και η Ευφροσύνη συνέχιζε τον καθημερινό αγώνα της φροντίδας των δώδεκα στρατιωτών με όλη της την ψυχή. Έχοντας επίγνωση τους θανάσιμους κινδύνους που διέτρεχε, επινόησε έναν δικό της κώδικα, για να επικοινωνεί μαζί τους. Όταν άκουγε θορύβους τους προειδοποιούσε με τη φράση «Περιμένετε, έχει στρατό πολύ».

Κατηφορίζοντας κάθε μέρα προς το λαγούμι κρατούσε μπαστούνι, για να δείχνει ότι δυσκολευόταν να περπατήσει, θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να μην κινεί την περιέργεια στους εισβολείς. Μετέφερε τα φαγώσιμα και τα παρέδιδε, χρησιμοποιώντας συνθηματικές φράσεις. Έτσι, όταν φώναζε «Κόρη Κυριακού, έλα να με βοηθήσεις», στην πραγματικότητα καλούσε τον στρατιώτη Κυριάκο Κυριάκου να εξέλθει, για να πάρει τα εφόδια που άφηνε στον παρακείμενο καλαμιώνα.

Όταν στις 4 Σεπτεμβρίου, μεγάλος αριθμός Τούρκων εμφανίστηκε στο χωριό και εντατικοποιήθηκαν οι έρευνες, η κυρά Ευφροσύνη έσπευσε να προειδοποιήσει τους στρατιώτες να απομακρυνθούν το συντομότερο δυνατό. Τα δώδεκα παλικάρια, επιχειρώντας να εξέλθουν από το λαγούμι διαπίστωσαν ότι η περιοχή ήταν αποκλεισμένη, και έτσι επιχείρησαν να μετακινηθούν με προσοχή σε παρακείμενο σπίτι, που ανήκε στον Κώστα Καπλάνη. Ωστόσο, έγιναν αντιληπτοί από τους Τούρκους, οι οποίοι τους επιτέθηκαν, πυροβολώντας εναντίον τους. Σύντομα τους περικύκλωσαν και συνέλαβαν τους εννέα, αφού εντωμεταξύ τρεις από αυτούς κατάφεραν να διαφύγουν.

Από αυτούς που κατάφεραν να αποφύγουν τη σύλληψη, ο Γιώργος Παπανικολάου στάθηκε ο πιο τυχερός, αφού μετά από μεγάλη προσπάθεια και περιπλάνηση έφθασε στις ελεύθερες περιοχές, στο χωριό Αστρομερίτης. Ο Πολύκαρπος Πέτρου κατάφερε αρχικά να αποδράσει, αλλά συνελήφθη αργότερα στον Βαβυλά, ενώ προσπαθούσε να διαφύγει μέσω θαλάσσης με μια βάρκα. Ο Αντώνης Φιλίππου κρύφτηκε στα χωράφια της περιοχής και παρέμεινε εκεί μέχρι την ημέρα που ο τότε προεδρεύοντας της Κυπριακής Δημοκρατίας Γλαύκος Κληρίδης επισκέφθηκε τους εγκλωβισμένους στο Μπελαπάις. Έτσι, άδραξε την ευκαιρία να μεταβεί στο σημείο που πραγματοποιείτο η επίσκεψη χωρίς να γίνει αντιληπτός και παραδόθηκε.

Οι υπόλοιποι εννέα, ο Ανδρέας Γρηγορίου, ο Στέλιος Θεοδώρου, ο Κώστας Καστελλανής, ο Κυριάκος Κυριάκου, ο Νίκος Νικολάου, ο Νίκος Παπαναστασίου, ο Πανίκος Παραλιμνίτης, ο Παναγιώτης Παύλου και ο Γεώργιος Χριστοφή δεν κατάφεραν να διαφύγουν και έπεσαν στα χέρια των Τούρκων.

Συνελήφθη όμως και η κυρά Ευφροσύνη και οδηγήθηκε στον αστυνομικό σταθμό του Αγίου Λουκά, όπου  υποβλήθηκε σε φρικτά βασανιστήρια, για να ομολογήσει τις συνθήκες προστασίας που παρείχε στους στρατιώτες που κρύβονταν και εάν υπήρχαν και άλλοι που κρύβονταν σε άλλο σημείο. Οι Τούρκοι, αφού την ξυλοκόπησαν με πρωτοφανή αγριότητα, την έγδυσαν και τη διαπόμπευσαν δεμένη σε στρατιωτικό τζιπ στους δρόμους του χωριού.

«Εβάλαν με μες σε μια κάμαρη που είχαν πεθάνει τα ξημερώματα δύο γέροι. Η κάμαρη γεμάτη αίματα. Εχτυπούσαν με. Έμεινα αναίσθητη. Η μισή μου πάντα ήταν ολόμαυρη. Εκλωτσούσαν με με τα παπούτσια μες τα μάθκια, με τα παπούτσια τα στρατιωτικά»,  ομολόγησε αργότερα σε μια συγκλονιστική κατάθεση ψυχής. Όμως, η εβδομηντάχρονη ηρωίδα δεν λύγισε και δεν τους έδωσε την παραμικρή πληροφορία. Παρά τον διασυρμό, τα φρικτά ψυχολογικά και σωματικά βασανιστήρια και τους αφόρητους πόνους δεν πρόδωσε τις αρχές και τα πιστεύω της. Δεν πρόδωσε τους στρατιώτες, τα δώδεκα παιδιά της, που προστάτευε και φρόντιζε σαν άλλη μάνα.

Τα βασανιστήρια κι ο εξευτελισμός της συνεχίστηκαν για μέρες μέχρι που ένας από τους ανακριτές την αναγνώρισε. Ήταν άλλος ένας Τουρκοκύπριος, του οποίου βοήθησε τη μάνα να τον φέρει στη ζωή. Από εκείνη τη στιγμή σταμάτησε το μαρτύριο και οδηγήθηκε στις φυλακές του κάστρου της Κερύνειας μέχρι την ημέρα που αφέθηκε ελεύθερη και επέστρεψε στο χωριό της. Η κυρά Ευφροσύνη εκδιώχθηκε από τη Λάπηθο τον Μάιο του 1975.

Στις 25 Σεπτεμβρίου, ανήμερα της Αγίας Ευφροσύνης, οι στρατιώτες που συνελήφθησαν αφέθηκαν ελεύθεροι. Το επόμενο διάστημα αναζήτησαν και συνάντησαν την κυρά Φροσύνη και διατήρησαν επαφή μαζί της. Και αυτή, σαν δεύτερη μάνα, αποδέχθηκε την πρόσκληση να τους συνοδεύσει στην εκκλησία και να φιλήσει τα στέφανα, όταν αξιώθηκαν να παντρευτούν.

Στις 17 Απριλίου 1993, ανήμερα της ημέρας του Πάσχα ο Αναστάς Χριστός ανήλθε στους ουρανούς παίρνοντάς την μαζί του. Η κυρά Ευφροσύνη εγκατέλειψε τα εγκόσμια σε ηλικία 93 ετών με τον καημό της επιστροφής στην αγαπημένη της Λάπηθο.

Συμπατριώτισσες και συμπατριώτες,

Η Ευφροσύνη Προεστού, η «Κυρά της Λαπήθου», απέδειξε με τις πράξεις της ότι ήταν μια αξιοθαύμαστη γυναίκα αγωνίστρια με βαθιά εθνική και ιστορική συνείδηση.  Η ζωή που διήγαγε ήταν ενάρετη. Γεμάτη από πράξεις φιλευσπλαχνίας και αλτρουισμού. Δικαιωματικά κατέχει εξέχουσα θέση στο πάνθεο όλων των εμβληματικών μορφών της πατρίδας μας, το όνομα των οποίων βρίσκεται βαθιά χαραγμένο στη συλλογική μνήμη.

Δεν λύγισε από τον αβάσταχτο πόνο και δεν υποχώρησε μπροστά στη φρίκη του πολέμου και στις απάνθρωπες κακουχίες. Με μεγαλείο ψυχής και απαράμιλλη γενναιότητα ενεργούσε όπως πρόσταζε η καρδιά της, αψηφώντας τους θανάσιμους κινδύνους.  

Οι δώδεκα εθνοφρουροί που κατάφερε να διασώσει και που φρόντιζε επιμελώς γνωρίζουν πολύ καλά ότι χρωστούν τη ζωή τους χάρη στον ηρωισμό και την αυτοθυσία της κυρά Ευφροσύνης. «…Δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από τις ηρωίδες του 1821, τις αντάρτισσες του 1940 και τις αγωνίστριες του 1955. Είχε κάτι που ξεχώριζε μέσα της, σου έδινε όλο της τον εαυτό. Ήταν ο δικός μας φύλακας άγγελος…»,  μας ομολόγησαν αργότερα.

Με την ίδια δύναμη της ψυχής και την ίδια αποφασιστικότητα οφείλουμε κι εμείς, φίλες και φίλοι, να σταθούμε απέναντι στις εθνικές προκλήσεις και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε. Διάγουμε μια δύσκολη και κρίσιμη περίοδο, έχοντας να αντιμετωπίσουμε κρίσιμα γεγονότα και εμπόλεμες συγκρούσεις που διασαλεύουν την παγκόσμια και περιφερειακή ασφάλεια και καθιστούν επιτακτική την ανάγκη να επαγρυπνούμε, αλλά και να θωρακίσουμε την πατρίδα μας. Εργαζόμαστε ακούραστα με σκοπό την επίλυση του εθνικού μας προβλήματος, αναγνωρίζοντας ότι τουρκική κατοχή και η διαίρεση της Κύπρου δεν μπορούν να διαιωνίζονται.

Η στασιμότητα και οι ραγδαίως μεταβαλλόμενες γεωπολιτικές συνθήκες και ισορροπίες μας υποχρεώνουν να εντατικοποιήσουμε τις προσπάθειές μας για επανεκκίνηση των συνομιλιών που θα οδηγήσουν στην επίτευξη μια ειρηνικής λύσης, που θα διασφαλίζει πρωτίστως τα ανθρώπινα δικαιώματα, και θα παρέχει συνθήκες ασφάλειας, σταθερότητας και προόδου στον λαό μας.  

Ας ευχηθούμε η αγωνιστικότητα, η ακλόνητη πίστη και το θάρρος της λεβέντισσας Ευφροσύνης Προεστού να μας καθοδηγούν και να φωτίζουν τον δύσκολο δρόμο μας για δικαίωση του αγώνα που διεξάγουμε για επιβίωση στη γη των προγόνων μας.

Αιωνία ας είναι η μνήμη της και φάρος φωτεινός το παράδειγμά της.

Σας ευχαριστώ

(ΕΑθ/ΜΣ)