Ανακοινωθέντα

Τιμούμε σήμερα την Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, με τη σκέψη μας στις 20 Νοεμβρίου 1989, ημέρα κατά την οποία η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ομόφωνα, υιοθέτησε τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Σύμβαση, δεδομένης της κύρωσής της από όλα σχεδόν τα κράτη μέλη των Ηνωμένων Εθνών, είναι η πλέον αποδεχτή Πράξη ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ιστορία.

Και όμως, εκατομμύρια παιδιά σε ολόκληρο τον κόσμο εξακολουθούν να μην απολαμβάνουν το πλήρες φάσμα των δικαιωμάτων τους. Για αυτό δεν ευθύνονται μόνο οι πολεμικές συρράξεις, οι εμφύλιοι σπαραγμοί, η ακραία φτώχια, η διαφθορά και η διαπλοκή, η απουσία υγιούς κράτους δικαίου ή η παρουσία ενός αυταρχικού ή/και αντιδημοκρατικού καθεστώτος. Ελλείψεις και κενά σε ό,τι αφορά στην εφαρμογή των δικαιωμάτων του παιδιού, παρατηρούνται ακόμη και σε περιοχές του πλανήτη όπου οι εθνικές κοινωνίες θέλουν να εμφανίζονται ως βαθιά δημοκρατικές και ανθρωποκεντρικές, με ευαισθησίες όσον αφορά στο σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Η ευρωπαϊκή ήπειρος δεν αποτελεί σε αυτό εξαίρεση. Ούτε, δυστυχώς, και η Κύπρος.

Για τούτον ακριβώς τον λόγο, 29 χρόνια μετά από την υιοθέτηση της Σύμβασης, το ερώτημα: «Γιατί δικαιώματα του παιδιού;», παραμένει επίκαιρο και σημαντικό.

Μια πρώτη απάντηση θα μπορούσαν να δώσουν τα εκατοντάδες παιδιά που έχουν, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποταθεί στην Επίτροπο Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού τα τελευταία 10 χρόνια. Θα μπορούσε, για παράδειγμα, να απαντήσει ο 17χρονος μαθητής, στον οποίο η Διεύθυνση του σχολείου του δεν επέτρεψε να προσφωνήσει την τελετή αποφοίτησης, απλώς και μόνο διότι διαφωνούσε με αυτά που το παιδί θα έλεγε.

Θα μπορούσαν να μας απαντήσουν, ακόμη, οι δεκάδες μαθήτριες και μαθητές που για χρόνια δέχονται την ιδιαίτερη στήριξη του σχολείου, όχι στη βάση μιας εξατομικευμένης προσέγγισης, αλλά κατά τρόπο ομοιόμορφο και στερεοτυπικό, που παραγνωρίζει τις ιδιαιτερότητες και τις ιδιομορφίες της περίπτωσής τους.

Ακόμη, παιδιά, θύματα σεξουαλικής κακοποίησης ή/και εκμετάλλευσης, τα οποία, για χρόνια, παρέμεναν εκτεθειμένα λόγω μιας παλαιωμένης νομοθεσίας, αλλά και απουσίας ενός ολοκληρωμένου συστήματος υποστήριξης και ενδυνάμωσης, το οποίο, στη βάση των δικαιωμάτων του παιδιού, έχει πλέον εκσυγχρονιστεί με νέα νομοθεσία, και παρέχεται μέσα από το «Σπίτι του Παιδιού».

Θα μπορούσε, ακόμη, να μιλήσει – και θα σταματήσω εδώ – το δεκάχρονο κορίτσι, το οποίο μετά από το εργαστήριο ενδυνάμωσης στα δικαιώματα του παιδιού, με κοίταξε στα μάτια και μου είπε, ολόχαρο: «Σήμερα ήταν η πιο ωραία μέρα της ζωής μου»!

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε,

Κυρίες και κύριοι,

Σε κάθε σύγχρονη κοινωνία, αλλού λιγότερο και αλλού περισσότερο, άλλοτε έκδηλα και άλλοτε υπόγεια, αναπτύσσεται προβληματισμός και ανησυχία όσον αφορά στα δικαιώματα του παιδιού. Αναπτύσσεται μια ρητορική, για τις καταστροφικές συνέπειες που δυνατόν να έχει η εφαρμογή τους στον θεσμό της οικογένειας, την ομαλότητα στον χώρο του σχολείου και, εν γένει, στην εύρυθμη λειτουργία της κοινωνίας. Αυτό, όμως, προκύπτει από λανθασμένη διασύνδεση των δικαιωμάτων του παιδιού με την ελευθεριότητα, την απουσία ορίων, το παραχάιδεμα και την αποδέσμευση των παιδιών από κάθε είδους ευθύνη και υποχρέωση.

Στον πυρήνα αυτού του προβληματισμού εντοπίζεται η δυσκολία ή και η αδυναμία εμάς των ενηλίκων, να αποδεχτούμε το παιδί ως ισότιμη ανθρώπινη ύπαρξη.  Να το αποδεχτούμε ως ξεχωριστή προσωπικότητα, διακριτή από τους γονείς του, το οποίο, καθώς θα μεγαλώνει, θα έχει τις ευκαιρίες και θα του παρέχονται τα εργαλεία για να αναπτύξει δεξιότητες που θα του επιτρέπουν, σταδιακά, να παίρνει τις δικές του αποφάσεις και να λειτουργεί αυτόνομα.

Φίλες και φίλοι,

Η αναγνώριση του παιδιού ως υποκείμενο δικαιωμάτων, θεμελιώνεται και απορρέει από αυτή την ίδια την ιδέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Τα δικαιώματα του παιδιού δεν είναι τίποτα περισσότερο και τίποτα λιγότερο από ανθρώπινα δικαιώματα. Είναι τα δικαιώματα που απορρέουν από την εγγενή αξιοπρέπεια κάθε ανθρώπινου όντος, από την πρώτη στιγμή της ύπαρξής του.  

Η αναγνώριση και, πολύ περισσότερο, η εφαρμογή και ο σεβασμός τους δεν αποτελούν επιλογή, αλλά νομική και πρωτίστως, ηθική επιταγή.  Μια επιταγή, που η Πολιτεία δεσμεύτηκε να υλοποιήσει μέσα από τη συμμετοχή της στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Η Σύμβαση λαμβάνει υπόψη τις ιδιαιτερότητες, το αναπτυξιακό εύρος και τη διαφορετικότητα της παιδικής ηλικίας, καθώς και το ευάλωτο που διακρίνει τα παιδιά, δεδομένων των βιολογικών, των νοητικών και των κοινωνιοψυχολογικών τους χαρακτηριστικών. Επιτυγχάνει έτσι να ισορροπήσει ανάμεσα στις αυξημένες ανάγκες των παιδιών σε προστασία και στην ευχέρειά τους να κάνουν επιλογές και να συμμετέχουν στη λήψη αποφάσεων, οικοδομώντας, σταδιακά, την πλήρη αυτονόμησή τους.

Η Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Παιδιού εδράζεται σε μια ολοκληρωμένη διεπιστημονική άποψη για το παιδί και την παιδική ηλικία. Ως εκ τούτου, αποτελεί άριστο οδηγό για τη διαμόρφωση παιδοκεντρικών πολιτικών. Πολιτικών που να  υπηρετούν, πρωτίστως, και πάνω από όλα, το συμφέρον του παιδιού, και που θα το αντιμετωπίζουν ως υποκείμενο δικαιωμάτων, και όχι, απλώς ως πολύτιμο αγαθό που θέλουμε να προστατέψουμε. Ως μια ανθρώπινη ύπαρξη, με αναπτυσσόμενες δεξιότητες, με δυνατότητα να διαμορφώνει άποψη και να την εκφράζει, αλλά και με πολλαπλότητα αναγκών και ενδιαφερόντων.

Τα δικαιώματα του παιδιού και γενικότερα τα ανθρώπινα δικαιώματα, χαρακτηρίζει μια ιδιαίτερη δυναμική. Αυτή τους επιτρέπει να συγχρονίζονται με τις εκάστοτε κοινωνικές πραγματικότητες, παρά την ταχύτητα με την οποία αυτές αλλάζουν και εξελίσσονται. Αυτό προσδίδει στην προοπτική των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ένα εξόχως προοδευτικό προσανατολισμό. Οι πολιτικές που εδράζονται στα δικαιώματα του παιδιού δεν μπορεί παρά να είναι πολιτικές σύγχρονες, προσαρμοσμένες στις ανάγκες των παιδιών του σήμερα.

Τα δικαιώματα καθώς μάς υποχρεώνουν να ανανεώνουμε και να αναπροσαρμόζουμε τις πολιτικές στις εκάστοτε απαιτήσεις των καιρών, λειτουργούν ως μοχλός κοινωνικής αλλαγής. Αυτή, ακριβώς, η διάσταση των δικαιωμάτων, αναδεικνύεται ιδιαίτερα σημαντική σε περιόδους κρίσης. Περιόδους κατά τις οποίες  η εύκολη και πλέον συνηθισμένη απάντηση είναι η περιχαράκωση, η εσωστρέφεια και η καταφυγή σε δοκιμασμένες, πλην όμως ξεπερασμένες, λύσεις από το παρελθόν. Τέλος, τα δικαιώματα αποτελούν την πιο αποτελεσματική θωράκιση των παιδιών απέναντι στην αυθαιρεσία της εξουσίας, την αναλγησία των Υπηρεσιών, τον ετσιθελισμό και την αδιαφορία των ενηλίκων.

Αυτά είναι μόνο μερικοί λόγοι για τους οποίους τα δικαιώματα του παιδιού θεωρούνται ένας από τους κομβικούς σταθμούς στην ιστορία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Αναγνωρίζοντας και διασφαλίζοντας τα δικαιώματα του παιδιού, δεν απαντούμε μόνο στη νομική και ηθική μας δέσμευση για τον σεβασμό των δικαιωμάτων κάθε ανθρώπου. Επενδύουμε ταυτοχρόνως στη βελτίωση της κατάστασης των παιδιών του σήμερα και στη διαμόρφωση καλύτερων πολιτών για το αύριο. Δημιουργούμε μια καλύτερη και πιο ανθρωποκεντρική κοινωνία.

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε,

Κυρίες και κύριοι,

Η νομοθετική εγκαθίδρυση του Θεσμού της Επιτρόπου Προστασίας των Δικαιωμάτων του Παιδιού, τον οποίο έχω την τιμή και την ευθύνη να υπηρετώ, ως ανεξάρτητου εθνικού οργανισμού δικαιωμάτων του παιδιού με, κυρίως, ελεγκτικό ρόλο, αποτυπώνει τη δέσμευση της κυπριακής Πολιτείας να εφαρμόσει στην πράξη τα δικαιώματα του παιδιού. Στα δέκα και πλέον χρόνια, λειτουργίας του Θεσμού, έχει σημειωθεί ουσιαστική βελτίωση προς την κατεύθυνση αυτή. Μπορούμε, με συγκρατημένη ικανοποίηση, να πούμε ότι η πρόοδος αυτή αποτυπώνεται, τόσο σε θεσμικό και νομικό επίπεδο όσο και στο επίπεδο πολιτικών και καθημερινών πρακτικών διαδικασιών που ακολουθούνται από διάφορους φορείς που εργάζονται με παιδιά ή που παρέχουν υπηρεσίες σε παιδιά, αλλά και στο επίπεδο της κοινωνίας. Υπάρχει μια προσπάθεια για παιδοκεντρική προσέγγιση ή τουλάχιστον, τα δικαιώματα του παιδιού φαίνονται στον δημόσιο λόγο. 

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε της Δημοκρατίας,

Τη σημαντική αυτή μέρα για τα δικαιώματα του παιδιού θεωρώ υποχρέωσή μου να σας εκφράσω τη θεσμική μου ικανοποίηση και ευχαριστίες για το γεγονός ότι, τόσο εσείς προσωπικά όσο και οι Υπουργοί της Κυβέρνησής σας, αντιμετωπίζουν τις Παρεμβάσεις, Εισηγήσεις και Συστάσεις του Θεσμού με μια ειλικρινή προσπάθεια αξιοποίησής τους, για προώθηση πιο παιδοκεντρικών πολιτικών και διαδικασιών, καθώς και νομοθεσιών, με στόχο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των παιδιών.

Ωστόσο, υπάρχει ακόμη μεγάλο περιθώριο βελτίωσης. Ακόμη και σήμερα, τα παιδιά, ως ξεχωριστή κοινωνική ομάδα, υπόκεινται σε διακρίσεις και οι μοναδικές και ιδιαίτερες τους ανάγκες, συχνότερα παρά σπανιότερα, δεν αναγνωρίζονται και δεν λαμβάνονται υπόψη, εντός της οικογένειας, της σχολικής κοινότητας, των τοπικών κοινωνιών και των παροχέων υπηρεσιών. Παιδιά, δε, που προέρχονται από τις πλέον ευάλωτες ομάδες, τα παιδιά με αναπηρίες, τα παιδιά από χαμηλό κοινωνικο-οικονομικό περιβάλλον, τα παιδιά μετανάστες, δυνατόν να βιώσουν απροκάλυπτη παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Τα παιδιά έχουν πολύ περισσότερα να πουν για τις παραβιάσεις αυτές και πώς να τις αντιμετωπίσουμε.  Στα παιδιά, λοιπόν, τα μέλη της Ομάδας Εφήβων Συμβούλων της Επιτρόπου, θα δώσουμε τον λόγο σε λίγο.  Στο πλαίσιο ενός διαδραστικού δρώμενου αποτυπώνουν τα δέκα χρόνια λειτουργίας του θεσμού, με την αναπαράσταση δέκα δικαιωμάτων, μέσα από τη δική τους ξεχωριστή οπτική. Δέκα χρόνια λειτουργίας του θεσμού, δέκα βήματα στον χρόνο, δέκα δικαιώματα.

Το δρώμενο έχει αναπτυχθεί στο πλαίσιο της Παγκύπριας Εκστρατείας Ενημέρωσης και Δράσης της Επιτρόπου «Συμμετέχουμε Ενεργά στην Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού», την οποία, κύριε Πρόεδρε, έχετε θέσει υπό την αιγίδα σας. Στο πλαίσιο της ίδιας εκστρατείας έχουμε αναβαθμίσει την Ιστοσελίδα  του Γραφείου της Επιτρόπου προκειμένου αυτή να προσαρμοστεί στο δυναμικό και συνεχώς μεταβαλλόμενο διαδικτυακό περιβάλλον. Σήμερα, έχουμε τη χαρά να παρουσιάζουμε τη νέα μας ιστοσελίδα. Παραπέρα, σε συνεργασία με την Αρχή Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου και το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, προχωρούμε στην παραγωγή δέκα ταινιών κινουμένων σχεδίων, μικρού μήκους, καθεμιά από τις οποίες αποτυπώνει ένα δικαίωμα. Σήμερα παρουσιάζουμε την πρώτη ταινία, η οποία εστιάζει στο δικαίωμα στη μη διάκριση.   

Να μου επιτρέψετε εδώ να εκφράσω τεράστιες ευχαριστίες προς την Πρόεδρο της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου, φίλη Ρόνα Πέτρι Κασάπη, η οποία είχε την πρωτοβουλία να στηρίξει την εκστρατεία μας και, ιδιαίτερα, την παραγωγή των ταινιών για τα δικαιώματα του παιδιού. Χωρίς την αιγίδα της Αρχής Ραδιοτηλεόρασης Κύπρου δεν θα ήταν δυνατόν να υλοποιήσουμε αυτή τη δράση μας, η οποία θα προβάλλεται και στα ΜΜΕ.

Εξίσου μεγάλες ευχαριστίες οφείλονται και στον Υπουργό Παιδείας και Πολιτισμού, φίλο Κώστα Χαμπιαούρη, ο οποίος και σε αυτή την περίπτωση, ανταποκρίθηκε ιδιαίτερα θετικά και με δυναμισμό, ώστε η παραγωγή των ταινιών να γίνει με τη βοήθεια του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, σε χρόνο ρεκόρ, και να είμαστε σε θέση, την επετειακή αυτή μέρα, να παρουσιάσουμε το πρώτο από τα δικαιώματα.

Εξοχότατε κύριε Πρόεδρε,

Φίλες και φίλοι,

Η Παγκύπρια Εκστρατεία Ενημέρωσης και Δράσης της Επιτρόπου «Συμμετέχουμε Ενεργά στην Προστασία των Δικαιωμάτων του Παιδιού» όπως και κάθε άλλη μας δράση, είναι ενταγμένη σε μια συνεχή προσπάθεια οικοδόμησης κουλτούρας σεβασμού των δικαιωμάτων του παιδιού. Σε αυτή την προσπάθεια καλώ όλες και όλους να συμμετέχετε. Γιατί, σύμφωνα με τον Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ: «η αλλαγή δεν επέρχεται αυτόματα, αλλά επιτυγχάνεται μέσα από συνεχή αγώνα!»

Σας ευχαριστώ.

(ΜΛ)