Ανακοινωθέντα

Η Επίτροπος Περιβάλλοντος κα Ιωάννα Παναγιώτου παράθεσε ομιλία στην σειρά εξειδικευμένων διαλέξεων σε θέματα Διαχείρισης, Μηχανικής Περιβάλλοντος και Χημικής Μηχανικής που πραγματοποιήθηκε χθες Τετάρτη, 31 Οκτωβρίου 2018, στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο Κύπρου με θέμα «Η Στρατηγική της ΕΕ για την θαλάσσια πλαστική ρύπανση – Προκλήσεις, Προβληματισμοί, Προοπτικές».

Η ομιλία της Επιτρόπου είχε ως ακολούθως:

«Πλαστικά απορρίμματα στο θαλάσσιο περιβάλλον

Ο  αντίκτυπος των πλαστικών απορριμμάτων στο θαλάσσιο περιβάλλον βρίσκεται στο επίκεντρο περιβαλλοντικών συζητήσεων μόλις τα τελευταία χρόνια. H ποσότητα πλαστικών στους ωκεανούς είναι συντριπτική.

• Περίπου οκτώ εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων εισέρχονται κάθε χρόνο στους ωκεανούς, εκ των οποίων το 80% προέρχεται από χερσαίες πηγές.
• Περισσότερα από πέντε τρισεκατομμύρια πλαστικά τεμάχια είτε επιπλέουν στους ωκεανούς, είτε κατακερματίζονται σε μικροπλαστικά και βυθίζονται.
• Η αφθονία των πλαστικών καταγράφεται όχι μόνο σε περιοχές με έντονη ανθρώπινη δραστηριότητα, αλλά και σε πολύ απομακρυσμένες περιοχές, όπως η Αρκτική  Θάλασσα. Αναλύσεις που πραγματοποιούνται σε πάγο από διάφορες περιοχές του Αρκτικού ωκεανού καταδεικνύουν επίπεδα μικροπλαστικών που κυμαίνονται μεταξύ 38 και 234 μικροπλαστικά/m3.
• Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το οικονομικό κόστος της ρύπανσης  εκτιμάται σε $ 8 δισ. ανά έτος παγκοσμίως.
• Η Ευρώπη των 28, μαζί με την Νορβηγία και την Ελβετία είναι ο δεύτερος μεγαλύτερος παραγωγός πλαστικών στον κόσμο, μετά την Κίνα, παράγοντας 27 εκατ. τόνους πλαστικών απορριμμάτων κάθε χρόνο και απορρίπτοντας 150-500.000 εκατ. τόνους μικροπλαστικών στη Μεσόγειο θάλασσα και τις ευρωπαϊκές θάλασσες σε ετήσια βάση.

Γιατί τα πλαστικά φτάνουν στις θάλασσες;   

• Η βιομηχανική δραστηριότητα, ο τουρισμός, οι δραστηριότητες αναψυχής κα. θεωρούνται σημαντικές πηγές στις οποίες οφείλεται η παρουσία των πλαστικών στις θάλασσες και στους ωκεανούς.
• Είναι γνωστό ότι μέχρι σήμερα οι περισσότερες υφιστάμενες μονάδες επεξεργασίας λυμάτων δεν έχουν σχεδιαστεί για να απομακρύνουν τα μικροπλαστικά.
• Οι καταιγίδες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα μπορούν να επιδεινώσουν τη μετακίνηση μικροπλαστικών από τη χερσαία γη σε υδάτινα σώματα. Φαινόμενα όπως σεισμοί, τσουνάμι, κ.α., αλλά ακόμα και τα θαλάσσια και ωκεάνια ρεύματα ή ο άνεμος επηρεάζουν την κατανομή και την αφθονία των πλαστικών.

Η πραγματικότητα των πλαστικών στη θάλασσα

• Τα πλαστικά κατηγοριοποιούνται βάσει του μεγέθους σε μικρο-, μεσο- ή μακρο-πλαστικά.
• Μέχρι πρόσφατα ήταν γνωστό ότι το πλαστικό δεν βιοαποδομείται, αλλά διατηρείται αναλλοίωτο για πολλά χρόνια.
• Εντούτοις, πλαστικές σακούλες, μπουκάλια και άλλα αντικείμενα, όταν εκτίθενται στον ήλιο και το αλάτι της θάλασσας, αλλά και μέσω της τριβής και των κυμάτων, κατακερματίζονται πολύ γρήγορα και μετατρέπονται σε μικρότερα κομματάκια και ίνες που σταδιακά καταλήγουν να έχουν διάμετρο μικρότερη του ενός χιλιοστού.

Επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή

Έχει ήδη υποστηριχθεί ότι στη θάλασσα εντοπίζεται πολύ λιγότερο πλαστικό από αυτό που εισέρχεται στη θάλασσα. Το ερώτημα είναι που βρίσκεται το “χαμένο” πλαστικό;

• Μια πρόσφατη ανάλυση αποκάλυψε ότι 663 θαλάσσια είδη έχουν δυσμενείς επιδράσεις από την αλληλεπίδραση με το πλαστικό.
• Η κατάποση πλαστικού, η παγίδευση ή ο πνιγμός και η εμπλοκή οδηγούν σε θάνατο εκατομμύρια θαλάσσιους οργανισμούς ετησίως, συμπεριλαμβανομένων πτηνών, θαλάσσιων χελωνών και θαλάσσιων θηλαστικών, ψαριών και μικροσκοπικού ζωοπλαγκτού.
• Ολόκληρα θαλάσσια οικοσυστήματα επηρεάζονται από αυτά τα προβλήματα, αλλά και από τα τοξικά πρόσθετα, καθώς ανθεκτικοί οργανικές ενώσεις (φθαλικοί εστέρες, δισφαινόλη Α, βρωμιούχα κλπ), που τυπικά απαρτίζουν τα πλαστικά, δηλητηριάζουν τη θαλάσσια ζωή.
• Είναι γνωστό ότι το υψηλό περιεχόμενο συγκέντρωσης τέτοιων επικίνδυνων ουσιών μπορεί να προκαλέσει ενδοκρινικές διαταραχές (επηρεάζοντας την κινητικότητα, την αναπαραγωγή και την ανάπτυξη) συνιστώντας δυνητικούς κινδύνους για τους θαλάσσιους οργανισμούς.
• Μεταξύ των επιπτώσεων συμπεριλαμβάνεται η τροποποίηση των θαλάσσιων βιοτόπων λόγω σκίασης των πλωτών πλαστικών, η οποία μειώνει τη διείσδυση του ηλιακού φωτός, το οξυγόνο και την τροφή στους ζώντες οργανισμούς.
• Λόγω των χαρακτηριστικών του το πλαστικό προσροφά χημικούς ρύπους επιδεικνύοντας υψηλή ροφητική ικανότητα για πολυκυκλικούς υδρογονάνθρακες, εξαχλωροκυκλοεξάνια και χλωριωμένα βενζόλια. Οι συγκεντρώσεις πολυκυκλικών αρωματικών υδρογονανθράκων σε πλαστικά που βρέθηκαν σε παραλίες φτάνουν έως 45.000 ng/g. Ομοίως, υψηλές συγκεντρώσεις τοξικών μετάλλων (κάδμιο, χρώμιο, νικέλιο) ανιχνεύτηκαν στα πλαστικά.
• Επιπλέον η αισθητική υποβάθμιση του (παρα)θαλάσσιου περιβάλλοντος, οι οικονομικές επιπτώσεις στον τουρισμό και σε βιομηχανίες που σχετίζονται με τη θάλασσα (π.χ. ναυτιλία, αλιεία, παραγωγή ενέργειας, υδατοκαλλιέργεια) και οι ανησυχίες που αναδύονται για την ανθρώπινη υγεία απαιτούν άμεση και αποφασιστική δράση για τη διαχείριση αυτού του αυξανόμενου περιβαλλοντικού προβλήματος, που καταγράφεται σε παγκόσμια κλίμακα.

Η κατάσταση στη Mεσόγειο, τη δική μας θάλασσα.

• Η Μεσόγειος Θάλασσα έχει χαρακτηριστεί ως μια από τις πιο επηρεασμένες περιοχές του κόσμου όσον αφορά τα μικροπλαστικά. Είναι η μεγαλύτερη και βαθύτερη, κλειστή θάλασσα στη γη με αποτέλεσμα λόγω της περιορισμένης εκροής επιφανειακών υδάτων, της εντατικής αλιείας, της ναυτιλίας, των τουριστικών και βιομηχανικών δραστηριοτήτων να συσσωρεύονται σημαντικές ποσότητες απορριμμάτων. Κατά μέσο όρο υπολογίζονται 250.000 πλαστικά τεμάχια/km2 με συχνότητα εμφάνισης 100% σε δείγματα που εξετάστηκαν, ενώ στην επιφάνεια της θάλασσας πλέουν πλαστικά που αντιστοιχούν σε 1.000 έως και 3.000 τόνους.
• Έχει, υπολογιστεί  ότι εντοπίζονται 1,25 εκατομμύρια κομματάκια πλαστικού ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο, συγκέντρωση, σχεδόν τέσσερις φορές υψηλότερη από αυτήν που καταγράφεται στο λεγόμενο «πλαστικό νησί», στον Βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό. Όταν δε, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα αποτελούν απειλή όχι μόνο για έναν μεγάλο αριθμό ειδών, αλλά και για την ανθρώπινη υγεία.
• Σύμφωνα με μελέτη του WWF, στη Μεσόγειο, τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών που εντοπίζονται στις θάλασσες, τόσο στον βυθό όσο και στις ακτές. Η ρύπανση προέρχεται κυρίως από την Τουρκία και την Ισπανία και σε δεύτερη φάση, από την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Ελλάδα . Οι τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή  ευθύνονται για την ετήσια αύξηση, κατά 40%, των απορριμμάτων που καταλήγουν στη Θάλασσα.

Παγκόσμια ανησυχία για τα μικροπλαστικά

Καθώς η ρύπανση των θαλασσών και των ωκεανών από μακρο- και μικρο- πλαστικά σωματίδια αυξάνεται ταχέως, εγείρει σοβαρές ανησυχίες. Αν και οι περισσότερες μελέτες επικεντρώνονται σε μακροπλαστικά στο θαλάσσιο περιβάλλον, τα πρόσφατα στοιχεία αποκαλύπτουν ότι τα μικροπλαστικά ενδέχεται να έχουν την κυριότερη επίδραση στην ανθρώπινη υγεία.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ανακοίνωσε πιθανούς κινδύνους από την κατανάλωση πόσιμου νερού μετά την ανάλυση δημοφιλών εμφιαλωμένων νερών, στο 90% των οποίων βρέθηκαν μικροπλαστικά.

Η ανάλυση πραγματοποιήθηκε σε 259 μπουκάλια νερού, από 19 τοποθεσίες, σε εννέα χώρες και 11 διαφορετικές μάρκες εμφιαλωμένου νερού και τα αποτελέσματα έδειξαν κατά μέσο όρο 325 μικροπλαστικά ανά λίτρο νερού που πωλείται.

Μικροπλαστικά εντοπίστηκαν σε ανθρώπους

• Τα μικροπλαστικά, που για πρώτη φορά εντοπίστηκαν σε ανθρώπους, εγείρουν σοβαρές ανησυχίες ότι θα μπορούσαν να προκαλέσουν πολλά προβλήματα υγείας και υπογονιμότητα. 
• Παρόλο που προηγούμενες μελέτες έχουν υπολογίσει ότι οι Ευρωπαίοι θα μπορούσαν να καταναλώνουν έως και 11.000 μικροσκοπικά κομμάτια πλαστικού τον χρόνο, μέσω της κατανάλωσης θαλασσινών ή και τυχαία, τρώγοντας κομματάκια από συσκευασίες, δεν είχε αποδειχθεί μέχρι τώρα ο συσχετισμός με τα προβλήματα υγείας.
• Οι επιστήμονες του Αυστριακού Οργανισμού Περιβάλλοντος και του Πανεπιστημίου της Βιέννης, οι οποίοι ανέλυσαν δείγματα ανθρώπινων κοπράνων από οκτώ χώρες σε όλον τον κόσμο, βρήκαν ότι κάθε ένα περιείχε μικροπλαστικά .Σε ορισμένες περιπτώσεις βρέθηκαν εννέα διαφορετικοί τύποι πλαστικού σε ένα μόνο δείγμα.

Τα μικροπλαστικά είναι παντού.

• Από τα συνθετικά ρούχα, μέχρι τις μπογιές των δρόμων και οι μελέτες δείχνουν ότι υπάρχουν σήμερα σε 83% των δειγμάτων νερού βρύσης, σε όλες τις γερμανικές μπύρες, ακόμη και στα ευρωπαϊκά όμβρια ύδατα.
• Οι ειδικοί φοβούνται ότι τα μικροπλαστικά στον ανθρώπινο οργανισμό μπορεί να βλάψουν το ανοσοποιητικό σύστημα, να προκαλέσουν φλεγμονή και να μεταφέρουν τοξίνες, όπως ο υδράργυρος ή τα παρασιτοκτόνα στο σώμα.
• Στη μελέτη συμμετείχαν η Φινλανδία, η Ιταλία, η Ιαπωνία, οι Κάτω Χώρες, η Πολωνία, η Ρωσία, το Ηνωμένο Βασίλειο.
• Ο επικεφαλής ερευνητής Dr Philipp Schwabl είπε: «Αυτή είναι η πρώτη μελέτη αυτού του είδους και επιβεβαιώνει αυτό που υποψιαζόμασταν εδώ και πολύ καιρό. Ότι τα πλαστικά φθάνουν, τελικά, στο ανθρώπινο έντερο».  

Η ζωή μας είναι γεμάτη πλαστικό

Οι ζωές μας είναι γεμάτες πλαστικό. Από τα ταπεράκια που παίρνουμε στη δουλειά έως τους υπολογιστές, τα μπουκαλάκια νερού και τις πιστωτικές μας κάρτες, τα γυαλιά ηλίου, τις τσάντες, τους αναπτήρες, τα παιχνίδια.

Τα μειονεκτήματα είναι πολλά αφού πρόκειται για ένα υλικό που δεν βιοδιασπάται, είναι παράγωγο του πετρελαίου και πέρα από την τοξικότητά του έχει μεγάλη δυσκολία στην ανακύκλωση. 

Όσο και αν δεν μας ευχαριστεί  η θέα των πλαστικών σκουπιδιών δεν είναι τυχαία η ευρεία χρήση του του υλικού αυτού, αν  συνυπολογίσει κανείς ότι απαιτεί περίπου το 5% της παγκόσμιας παραγωγής πετρελαίου για το σύνολο της παραγωγής των παραγόμενων ειδών. Επιπλέον, επιτρέπει την ελαφρύτερη αποθήκευση που σημαίνει και φτηνότερη μεταφορά αγαθών.

Τι προτείνουν κάποιοι επιστήμονες για την αντικατάσταση του; 

• Η επιστροφή σε άλλα υλικά όπως αλουμίνιο ή γυαλί δεν είναι εύκολη γιατί είναι πιο ακριβά και εύθραυστα. Αντίστοιχα και το χαρτί παρουσιάζει προβλήματα. Οπότε ποιο θα είναι το επόμενο υλικό; 
• Το πλαστικό εμφανίστηκε στα μισά του 19ου αιώνα και από ότι φαίνεται θα είναι αυτό πάλι το υλικό του μέλλοντος. Η αλλαγή θα έρθει στην πηγή του, που θα σταματήσει να είναι το πετρέλαιο και αντ’ αυτού θα έχουμε οργανικές πηγές, υλικά που οι ερευνητές θα φτιάχνουν νέα πολυμερή, όπως σπόρους (καλαμπόκι, σιτάρι κλπ), μπαμπού, κάνναβις και άλλα βιοπροϊόντα. 
• Τα βιοπλαστικά θα μπορούν να αποτελέσουν μια καθαρή, ανακυκλώσιμη, εναλλακτική ενέργεια όπως χαρακτηριστικά αναφέρει και ο αναλυτής Christopher Flavin στο βιβλίο του «Το μέλλον των συνθετικών υλικών».
• Ο περιβαλλοντολόγος επιμένει ότι τα υποπροϊόντα πετρελαίου δεν οδηγούν πουθενά και προβλέπει ότι στα επόμενα 20 χρόνια τα βιοπλαστικά θα   αποτελούν το 5% της παγκόσμιας παραγωγής πλαστικού. 

Τι είναι τα βιοπλαστικά

• Η αυξανόμενη ανησυχία για την περιβαλλοντική προστασία έχει αναζωογονήσει το ενδιαφέρον για τις ανανεώσιμες πρώτες ύλες αλλά και για τις νέες τεχνολογίες παραγωγής βιοπλαστικών.
• Σήμερα γινόμαστε μάρτυρες της γέννησης όλων αυτών των νέων τεχνολογιών και σύντομα θα υποδεχθούμε ένα μεγάλο αριθμό των αντίστοιχων προϊόντων να εισέρχεται στην παγκόσμια αγορά.
• Η φυσική αφθονία των βιοπολυμερών , η ποικιλία της χημικής δομής τους, η μη-τοξικότητα τους και η βιοδιάσπαση τους αναδεικνύουν τα βιοπολυμερή σαν μια δυνητικά πλούσια πηγή πρώτων υλών για την παρασκευή βιοδιασπώμενων πλαστικών.
• Βιοδιάσπαση σε ένα συγκεκριμένο περιβάλλον για ένα πλαστικό σημαίνει πως το πλαστικό αυτό μπορεί να αποτελέσει υπόστρωμα μεταβολισμού για μικροοργανισμούς που ζουν στο περιβάλλον αυτό.
• Σαν Bιοπλαστικά ονομάζουμε τα βιοδιασπώμενα πλαστικά των οποίων τα συστατικά προέρχονται εξ ολοκλήρου από ανανεώσιμες πρώτες ύλες (π.χ το άμυλο). 
• Αμυλούχα υλικά χρησιμοποιούνται για την παραγωγή προϊόντων όπως καλύμματα φυτών, σακούλες συλλογής οικιακών σκουπιδιών για κομποστοποίηση , οικιακά σκεύη μιας χρήσης, μεμβράνες συσκευασίας τροφίμω , πλαστικές επικαλύψεις πάνας και προσωπικά αντικείμενα υγιεινής όπως χτένες και ξυραφάκια μιας χρήσεως.
• Τα μίγματα πολυσακχαριτών αποτελούν  επίσης μια πρόσφατη εξέλιξη. Ενδιαφέροντα μίγματα αμύλου-κυτταρίνης με πρόσθετα μεταλλικά στοιχεία έχουν αναπτυχθεί με σκοπό την παρασκευή υλικών συσκευασίας τροφίμων που είναι φτηνά, μιας χρήσεως και κομποστοποιήσιμα. Η πρώτη ύλη μπορεί να είναι άμυλο πατάτας (από τα φλούδια πατάτας , που είναι άχρηστα για τις βιομηχανίες πατάτας), κυτταρίνη (από ξυλοπολτό) και τέλος ανθρακικό ασβέστιο (από ασβεστόλιθο).
• Η κυτταρίνη το πιο άφθονο οργανικό χημικό στη Γη αν αξιοποιηθεί σύμφωνα με τις επιταγές της Πράσινης Χημείας και της βιωσιμότητας μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως πηγή εξαιρετικής επάρκειας. Συνεπώς η χρήση των ανανεώσιμων πηγών κρίνεται απαραίτητη.   

Κρίσιμο ερώτημα

• Υπάρχει αρκετή ποσότητα ανανεώσιμων πηγών για να ικανοποιήσει τις παραδοσιακές ανάγκες του πλανήτη σε τροφή (food) , ζωοτροφή (feed) και ίνες (fibre) (τα λεγόμενα 3f) και ταυτόχρονα να επαρκέσει και για την παραγωγή χημικών ουσιών;
• Η κυκλική οικονομία ίσως να αποτελεί την απάντηση στο πιο πάνω ερώτημα. Το κυκλικό μοντέλο είναι μια βιομιμητική (μιμείται τη ζωή) προσέγγιση, μία σχολή σκέψης που έχει τη φύση ως παράδειγμα και θεωρεί ότι τα συστήματά μας θα έπρεπε να λειτουργούν όπως η φύση  η οποία επεξεργαζόμενη τα υλικά αυτά  επιστρέψουν πίσω στον κύκλο.

Το μοντέλο της κυκλικής οικονομίας  βασίζεται σε πέντε αρχές:

• Εξάλειψη των αποβλήτων. Τα βιολογικά και τεχνικά μέρη κάθε προϊόντος θα πρέπει να είναι σχεδιασμένα για αποσυναρμολόγηση και επαναπροσδιορισμό της χρήσης τους. Τα βιολογικά μέρη είναι μη τοξικά και μπορούν απλά να κομποστοποιηθούν. Τα τεχνικά, πολυμερή, κράματα και άλλα τεχνητά υλικά, πρέπει να είναι σχεδιασμένα για να χρησιμοποιηθούν ξανά με τη μικρότερη δυνατή ενέργεια
• Η ποικιλομορφία είναι δύναμη. Τα πολυποίκιλα συστήματα με πολλές συνδέσεις και κλίμακες είναι πιο ανθεκτικά απέναντι σε εξωτερικά πλήγματα, σε αντίθεση με τα συστήματα που είναι φτιαγμένα με βάση την αποδοτικότητα.
• Η ενέργεια πρέπει να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές.
• Οι τιμές πρέπει να αντανακλούν το πραγματικό κόστος.
• Το κλειδί είναι να σκεφτόμαστε με όρους συστήματος, να καταλαβαίνουμε πώς τα πράγματα επηρεάζουν το ένα το άλλο συνολικά.

Η εξέλιξη της οικονομίας μας από ένα μοντέλο «παίρνω-φτιάχνω-διαθέτω» που περιορίζεται όλο και περισσότερο από τους πόρους, σε ένα κυκλικό και αναγεννητικό μοντέλο, δημιουργεί μια τεράστια ευκαιρία για καινοτομία και  επιχειρηματικότητα.

Τι πρέπει να κάνουμε για την αντιμετώπιση της πλαστικής ρύπανσης

• Μειώνουμε την χρήση, γινόμαστε πράσινοι καταναλωτές.
• Επαναχρησιμοποιούμε, ανακυκλώνουμε στην πηγή, διαχειριζόμαστε περιβαλλοντικά ορθά τα όποια υπολείμματα.
• Σχεδιάζουμε προϊόντα και υπηρεσίες στη  βάση των αρχών της κυκλικής οικονομίας.
• Οι στόχοι της ΕΕ να είναι και στόχοι του κράτους, των επιχειρήσεων και των πολιτών.
• Αλλάζουμε συνήθειες.»

(ΑΧ/ΕΙ)